હીંગની ખેતી ભારતમાં શરૂ થઈ

હીંગ એ ઈરાની મૂળનો છોડ છે. છોડની લંબાઈ 1 થી 1.5 મીટર સુધીની હોય છે. હિંગ છોડના ઉપરના મૂળમાંથી નીકળતા દૂધ (જેને ઓલિયો-ગમ રેઝિન કહેવાય છે)માંથી તૈયાર કરવામાં આવે છે. તેનો સ્વાદ તીખો અને કડવો હોય છે. તેની તીવ્ર ગંધનું કારણ તેમાં રહેલું સલ્ફર છે. હીંગનો સ્વાદ કડવો હોઈ શકે છે, પરંતુ ઘણી વાનગીઓ બનાવતી વખતે તેનો ઉપયોગ કરવાથી તે વાનગીઓનો સ્વાદ વધે છે.

આંકડાઓ શું કહે છે?

ભારત વિશ્વમાં હીંગનો સૌથી મોટો ઉપભોક્તા છે. આમ છતાં આપણા દેશમાં હીંગની ખેતી ન થવાને કારણે વિદેશથી આયાત કરવી પડે છે. સરકારી આંકડા મુજબ ભારતમાં દર વર્ષે 1200 ટન કાચા હીંગની આયાત કરવામાં આવે છે. હીંગની આયાત પાછળ દર વર્ષે લગભગ 100 મિલિયન યુએસ ડોલરનો ખર્ચ થાય છે. એક અહેવાલ મુજબ વર્ષ 2019માં 1500 ટન કાચા હિંગની આયાત કરવામાં આવી હતી. જેની કિંમત લગભગ 942 કરોડ રૂપિયા છે.

આયાત અને નિકાસ

હીંગની કુલ આયાતમાંથી લગભગ 80 ટકા અફઘાનિસ્તાનમાંથી આયાત કરવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત ઈરાન, બલૂચિસ્તાન, કઝાકિસ્તાન, ઉઝબેકિસ્તાન વગેરે દેશોમાંથી પણ હીંગની આયાત કરવામાં આવે છે.

આયાતી કાચા હીંગ એટલે કે ઓલિયો-ગમ રેઝિન (હીંગના છોડમાંથી દૂધ) ને મેડા સાથે પ્રોસેસ કરીને હિંગ તૈયાર કરવામાં આવે છે. ભારતમાં બનેલી હીંગની નિકાસ ગલ્ફ દેશો જેવા કે કુવૈત, કતાર, સાઉદી અરેબિયા, બહેરીન વગેરેમાં થાય છે.

ભારતમાં હીંગના છોડનું વાવેતર

તમને જાણીને આનંદ થશે કે હવે આપણા દેશમાં પણ હીંગની ખેતી શરૂ થઈ ગઈ છે. 15 ઑક્ટોબર 2020ના રોજ CSIR- ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ હિમાલયન બાયો રિસર્ચ ટેક્નૉલૉજી (IHBT)ના ડિરેક્ટર ડૉ. સંજય કુમાર દ્વારા હિમાચલ પ્રદેશની લાહૌલ ખીણમાં હિંગના છોડનું વાવેતર કરવામાં આવ્યું હતું. આ પ્રજાતિનું નામ ફેરુલા-અસ્સા-ફોટિડા છે.

ખર્ચ અને નફો

જો કે આપણા દેશમાં હીંગની ખેતી ખેડૂતો માટે એક મોટા પડકારથી ઓછી નથી. ખેડૂતોની સામે સૌથી મોટો પડકાર એ છે કે જો 100 છોડ વાવવામાં આવે તો તેમાંથી માત્ર એક જ છોડ સારી રીતે ઉગી શકે છે. કૃષિ તજજ્ઞો કહે છે કે હીંગની ખેતીમાં સફળતા મળશે તો દેશના અન્ય વિસ્તારોમાં પણ તેની ખેતી થાય તેવા પ્રયાસો હાથ ધરાશે. જો આપણે ખર્ચ વિશે વાત કરીએ તો, CSIR IHBTના ડિરેક્ટર સંજય કુમાર કહે છે કે આગામી 5 વર્ષમાં ખેડૂતોને પ્રતિ હેક્ટર જમીન પર લગભગ 3 લાખ રૂપિયા મળશે. જો આ પ્રયાસ સફળ થશે તો પાંચમા વર્ષથી ખેડૂતોને પ્રતિ હેક્ટર જમીન દીઠ રૂ. 10 લાખનો લઘુત્તમ લાભ મળશે.

આપણા દેશમાં હીંગની ખેતીની શરૂઆત સારા સમાચાર નથી! જો તમને આ માહિતી પસંદ આવી હોય, તો આ પોસ્ટને લાઈક કરો અને અન્ય મિત્રો સાથે પણ શેર કરો. અમને ટિપ્પણીઓ દ્વારા આ સંબંધિત તમારા પ્રશ્નો પૂછો. આવી વધુ માહિતી માટે દેહત સાથે જોડાયેલા રહો.