शेळी पालनातील पूर्ण बंदिस्त पद्धतीचे फायदे! (Advantages of the confined Goat keeping system in goat farming!)

नमस्कार पशुपालकांनो,

देहात परिवारात आपले सहर्ष स्वागत आहे!

शेळीपालन हा शेती पूरक व्यवसाय असून कमी भांडवल व कमी जागेत हा व्यवसाय करता येण्यासारखा आहे. ज्यांना इतर जनावरांपेक्षा जसे की गाय, म्हैस या जनावरांपेक्षा खूप कमी प्रमाणात खाद्य लागते. जर आपण विचार केला तर एका गाईला लागणाऱ्या खाद्यामध्ये दहा शेळ्या जगू शकतात. त्यामुळे अल्पभूधारक शेतकऱ्यांसाठी हा व्यवसाय अत्यंत फायदेशीर आहे. शेळीपालन व्यवसाय वेगवेगळ्या पद्धतींनी करता येतो. प्रत्येक पद्धतीमध्ये वेगवेगळ्या सोयीस्कर गोष्टी व अडचणी असतात. शेळीपालनासाठी आपल्याकडील उपलब्ध गोष्टी व त्यानुसार गोठ्याची रचना व पद्धतीचा अवलंब करावा. शेळीपालन व्यवसाय पूर्ण बंदिस्त पद्धत, अर्ध बंदिस्त पद्धत आणि परंपराग चराऊ पद्धत अशा तीन पद्धतींनी केला जातो. आजच्या आपल्या या भागात आपण त्यातीलच एका महत्वाच्या म्हणजे पूर्ण बंदिस्त पद्धतीविषयीची माहिती जाणून घेणार आहोत.

बंदिस्त शेळीपालन म्हणजे काय?

• शेळीपालनामध्ये बंदिस्त शेळीपालन हा शेळीपालनाचा एक फार महत्त्वाचा प्रकार आहे. यामध्ये शेळ्यांना त्यांना लागणारा चारा त्यांच्या गोठ्यामध्ये पुरवला जातो.
• या व्यवस्थापन पध्दतीमध्ये शेळ्या निवाऱ्याच्या सुरक्षित ठिकाणी दिवसरात्र सुधारित वाड्यामध्ये ठेवल्या जातात.
• या व्यवस्थापन पध्दतीमध्ये शेळ्या बाहेर चरावयास पाठविल्या जात नाहीत.
• गरजेनुसार शेळ्यांना वैरण, खाद्य, पाणी आणि औषधोपचार वाड्यातच केला जातो. उत्पन्नाचे मुख्य साधन म्हणून ही पध्दत वापरण्यात येते.
• या पध्दतीमध्ये शेळ्याचे कळप आकाराने लहान असून वेगवेगळ्या गटामध्ये ठेवण्यात येतात.
• यामध्ये नैसर्गिक प्रतिकूल हवामानापासून संरक्षण देण्यासाठी सुधारित वाड्याची आवश्यकता असते.
• या पध्दतीमध्ये जातीवंत शेळ्यांची अनुवंशिक उत्पादन क्षमता विकसीत होऊन अधिक चालना मिळण्यास मदत होते.
• यामध्ये शेळयांच्या व्यवस्थापनाकरिता मजूरांची आवश्यकता असते.
• चारा पिकांच्या उत्पादनाकरिता बारमाही सिंचनाची सुविधा असलेल्या जमिनीची आवश्यकता असते.
• साधारणपणे एका शेळीकरिता वर्षभर लागणारी हिरवी वैरण उत्पादनाकरिता बारमाही सिंचनाची सोय असलेली साधरणपणे 2 गुंठे जागेची आवश्यकता असते. बंदिस्त शेळी-पालनामध्ये निवाऱ्याकरिता एका शेळीला 10 चौ. फु. बंदिस्त आणि 20 चौ. फु. मोकळी जागा, पैदाशीच्या नराला 15 चौ. फु. बंदिस्त आणि 30 चौ.फु. मोकळी जागा तसेच एका करडाला 5 चौ. फु. बंदिस्त आणि 10 चौ. फु. मोकळ्या जागेची आवश्यकता असते.
• याप्रमाणे वाडा बांधकामाचे नियोजन करावे लागते.
• बंदिस्त शेळी पालन व्यवस्थापनामध्ये शेळ्यांच्या खाण्याच्या सवयीवर नियंत्रण ठेवले जाते.

बंदिस्त शेळी पालन पद्धतीचे फायदे:

• बंदिस्त शेळी पालन पद्धतीमध्ये सांसर्गिक रोगांचे प्रमाण कमी राहते. तसेच लेंडीखताचे जास्त उत्पादन मिळते.
• शेळ्यांना त्यांच्या गरजेनुसार आहार दिला जातो. त्यामुळे करडांची वाढ झपाट्याने होते.
• व्यवस्थापनावर नियंत्रण ठेवता येते. औषधोपचार तसेच विविध नोंदी अद्यायावत ठेवणे सोईचे होते.
• व्यापारी तत्वावर मांस व दुध उत्पादनासाठी ही फार चांगली पध्दत आहे. परंतु, बंदिस्त व्यवस्थापनातील शेळ्या पूर्ण परावलंबी असतात.
• अन्न, निवारा, औषधोपचार व व्यायाम अशा अनेक गरजांसाठी शेळ्यांना शेळी पालकांवर अवलंबून राहावे लागते.
• बंदिस्त व्यवस्थापन पध्दतीमध्ये सांसर्गिक रोगाचा आणि जंताचा प्रादुर्भाव कमी होण्यास मदत होते.
• मर्यादित स्वरुपात हालचाली होत असल्यामुळे शेळ्यांची शक्ती वाचते आणि परिणामी मांस उत्पादन वाढीस मदत होते.

बंदिस्त शेळी पालनात गोठा कसा असावा?

• आपल्या देशांमध्ये वेगवेगळ्या ठिकाणी वेगळ्या प्रकारचे हवामान असल्यामुळे गोठा बांधण्याच्या ठिकाणी त्या त्या भागातील हवामान व पोटातील वायू विसर्जनाचा विचार करून बांधकामाचे साहित्य निवडावे.
• बांधकाम करताना वापरासाठी स्थानिक व सर्वसाधारण उपलब्ध असलेल्या साहित्याची निवड करावी.
• शेतातील टाकाऊ पदार्थ, गव्हाचे काड किंवा भाताचे काड, ज्वारी बाजरीचे काड, सिमेंट, पत्रे,लोखंडी पत्रे यांचा वापर करावा.
• सर्वसाधारणपणे सूर्यप्रकाश व पावसापासून संरक्षण होईल अशा प्रकारचे छप्पर निवडावे.
• गोठा पूर्व पश्चिम दिशेत बांधावा. यामुळे गोठ्यामध्ये शुद्ध हवा सतत खेळती राहील. त्यामुळे गोठ्यातील उष्णता, कार्बन, वायू, धूळ, आद्रता गोठ्या बाहेर पडण्यास मदत होते.
• गोठा बांधतांना त्याच्या मध्यावर उंची जितकी जास्त करता येईल तितकी करावी. सर्वसाधारणपणे 15 ते 18 फूट उंची ठेवावी.
• शेळ्यांना सतत कोरडी जमीन उपलब्ध होईल याकडे लक्ष द्यावे.
• गोठ्याच्या अवतीभवती सावलीसाठी मोठी झाडे लावावीत.
• खाद्य देण्यासाठी एका बाजूला लाकडी फळ्यांचा वापर करून करून गव्हाण तयार करावे.
• गव्हाणामध्ये शेळ्यांनी आत जाऊन खाद्याची नासाडी करू नये म्हणून आडव्या बांबूचा उपयोग करावा.
• दुसऱ्या बाजूला जवळपास तीन फूट उंचीवर हिरवा चारा बांधावा. अशी व्यवस्था केल्यास शेळ्यांच्या नैसर्गिक सवयीप्रमाणे त्यांना हिरवा चारा खायला मिळून त्यांना मानसिक समाधान लाभते.

तुम्ही तुमच्या शेळी पालन व्यवसायासाठी कोणत्या प्रकारच्या पद्धतीचा अवलंब करता व त्यासाठी काय काय उपाययोजना करता? हे आम्हाला कमेंट्सद्वारे नक्की सांगा. या पोस्टमध्ये नमूद केलेल्या गोष्टी तुम्हाला नक्कीच उपयोगी ठरतील. जर तुम्हाला ही माहिती आवडली असेल तर, अशा अजून माहितीसाठी "पशु ज्ञान" चॅनेलला फॉलो करा. तसेच ही पोस्ट लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (Frequently asked Questions):

1. शेळी पालन व्यवसायाचे किती प्रकार आहेत?

शेळी पालन व्यवसायाचे एकूण तीन प्रकार आहेत. पूर्ण बंदिस्त पद्धत, अर्ध बंदिस्त पद्धत आणि परंपराग चराऊ पद्धत अशा तीन पद्धतींनी शेळी पालन व्यवसाय केला जातो.

2. बंदिस्त शेळीपालन म्हणजे काय?

शेळीपालनामध्ये बंदिस्त शेळीपालन हा शेळीपालनाचा एक फार महत्त्वाचा प्रकार आहे. यामध्ये शेळ्यांना त्यांना लागणारा चारा त्यांच्या गोठ्यामध्ये पुरवला जातो.

3. बंदिस्त शेळी पालन पद्धतीचा फायदा?

बंदिस्त शेळी पालन पद्धतीमध्ये सांसर्गिक रोगांचे प्रमाण कमी राहते. तसेच लेंडीखताचे जास्त उत्पादन मिळते.