हिंग पिकातील प्रमुख कीटक आणि त्यांचे व्यवस्थापन (Asafoetida : Major Pests, Symptoms and Control)

नमस्कार शेतकरी बंधूंनो,

देहात परिवारात आपले सहर्ष स्वागत आहे!

खाद्यपदार्थ आणि आयुर्वेदिक औषधे बनवण्यासाठीही हिंगाचा वापर मोठ्या प्रमाणावर होतो. मात्र, भारतात हिंगाचे उत्पादन खूपच कमी आहे किंवा असं म्हटलं तरी काही वावगं ठरणार नाही की भारतात हिंग उत्पादित केला जात नाही. त्यामुळे इतर देशांतून हिंगाची आयात करावी लागते. अफगाणिस्तानामधून भारतात हिंग आयात केले जाते. प्राचीन काळापासून भारतातील खाद्यपदार्थांमध्ये हिंगाला विशेष महत्व आहे. म्हणूनच आता भारतात हिंग शेती करता येणे शक्य बनले आहे. चला तर मग जाणून घेऊया हिंग पिकातील कीटकांविषयीची माहिती.

मावा कीटक (Aphid) :

मावा कीटकाची ओळख (Identification of Asafoetida Aphids):

• मावा कीटक हा अतिशय लहान असतो.
• मावा कीटक हिरव्या किंवा तपकिरी रंगाचा असतो.

मावा कीटकाची लक्षणे (Symptoms of Aphids):

• हे कीटक कोवळ्या पानांमधील रस शोषून घेतात.
• त्यामुळे नवीन पालवी येणे बंद होते.
• ही कीड सोंडेद्वारे झाडातील अन्नरस शोधते.
• मावाच्या अधिक प्रादुर्भावामुळे झाडे वाळतात.

मावा कीटकाचे व्यवस्थापन (Management of Aphids):

• निंबोळी अर्क (5%) - 400 मिली 200 लिटर पाण्यात मिसळून प्रति एकर फवारणी करावी.
• इमिडाक्लोप्रिड 17.8% एसएल (बायर-कॉन्फिडोर) 100 मिली 200 लिटर पाण्यात मिसळून प्रति एकर फवारणी करावी किंवा
• डायमेथोएट 30% ईसी (टाटा-टॅफगोर) 160 मिली 200 लिटर पाण्यात मिसळून प्रति एकर फवारणी करावी किंवा
• इमिडाक्लोप्रिड 70% डब्ल्यूजी (सल्फर मिल्स-प्रोन्टो) 12 ते 20 ग्रॅम एकरी फवारावे किंवा
• फेनप्रोपॅथ्रिन 30% ईसी (सुमिटोमो- मियोथ्रिन)  100 मिली/ 200 लिटर एकरी फवारावे किंवा
• बीटा-सायफ्लुथ्रिन + इमिडाक्लोप्रिड 300 ओडी (8.49 + 19.81% डब्ल्यू/डब्ल्यू) (बायर-सोलोमोन) 80 मिली/एकरी फवारावे.

फुलकिडे (Thrips):

फुलकिड्यांची ओळख  (Identification of Asafoetida Thrips):

फुलकिडे आकाराने अतिशय लहान म्हणजेच 1 मीली. पेक्षा कमी लांबीचे असतात त्यांचा रंग हा फिकट पिवळा असतो.

फुलकिड्यांची लक्षणे (Symptoms of Thrips):

• फुलकिडे (Thrips) या कीटकांचा प्रादुर्भाव पानाच्या खालच्या बाजूला आढळून येतो.
• हे कीटक पानावर ओरखडे पाडतात व त्यामधून निघणारा रस शोषून घेतात. त्यामुळे पाने वाकडी होतात व पानांच्या कडा ह्या वरच्या बाजूला वळतात आणि बारीक होतात.
• हे कीटक खोडातील देखील रस शोषून घेतात. त्यामुळे खोड कमजोर बनते व पानांची गळ होते.
• या किडीचा उपद्रव पीक लहान असतानाच सुरू होतो. ते मोठे होईपर्यंत राहतो.
• झाडाची वाढ खुंटते.

फुलकिड्यांचे व्यवस्थापन (Management of Thrips):

• या कीडीच्या नियंत्रणासाठी निळे चिकट सापळे लावावेत.
• थायोमिथोक्सम 25% डब्ल्यूजी (देहात-असेर) 100 ग्रॅम 200 लिटर पाण्यात मिसळून एकरी फवारणी करावी किंवा
• या कीडीच्या नियंत्रणासाठी फिप्रोनिल 5% एससी (धानुका-फॅक्स) 400 मिली किंवा
• ऐसफेट 50% + इमिडा 1.8% एसपी (यूपीएल-लान्सर गोल्ड) 300 ग्रॅम किंवा
• फिप्रोनिल 40% + इमिडाक्लोप्रिड 40% डब्ल्यूजी (घरडा-पोलीस) 100 ग्रॅम किंवा
• फ्लॉनिकॅमिड 50% डब्ल्यूजी (यूपीएल-उलाला) 60 मिली एकरी वापर करावा.

पांढरी माशी (Whitefly):

पांढऱ्या माशीची ओळख (Identification of Asafoetida White fly) :

• पांढरी माशी या किडीचा आकार 0.5 मिमी पेक्षा कमी असतो.
• रंग भुरकट पांढरा व डोळ्याचा रंग लाल असतो.
• या किडींच्या पंखावर पांढरी भुकटी असते.
• कोश व किडींचा आकार फुगीर, गोलाकार असतो.
• पिल्ले व प्रौढांच्या शरीरावर केस असतात.

पांढऱ्या माशीची लक्षणे (Symptoms of White fly):

• पांढरी माशी या कीटकाची पिल्ले व प्रौढ माशी पानातील रस शोषतात. त्यामुळे पानांचा रंग पिवळसर होतो.
• या किडीच्या जास्त उद्रेकामुळे फुलगळ होते व फल धारणा होत नाही आणि पांढऱ्या माशीचे नियंत्रण (whitefly control in Asafoetida) करणे खूप जास्त आवश्यक बनते.
• झाडाची पाने लहान आकार घेऊन चुरडली जातात. उत्पादनात घट येते.
• या माशीमुळे विषाणूजन्य रोगाचा प्रसार होतो.

पांढऱ्या माशीचे व्यवस्थापन (Management of White fly):

• प्रति एकर शेतात 20-25 पिवळे चिकट सापळे वापरा.
• कीटकाचा प्रभाव दिसून आल्यास एसीटामिप्रिड 20% एसपी (धानुका-धानप्रीत) 100 ग्रॅम प्रति एकर फवारणी करावी.
• याशिवाय इमिडाक्लोरपीड 70% डब्ल्यू जी (देहात-कॉन्ट्रोपेस्ट) 40 ग्रॅम प्रति एकर 200 ली पाण्यात मिसळून फवारणी करा  किंवा
• थायोमिथोक्सम 25% डब्ल्यूजी (देहात-असेर) 100 ग्रॅम प्रति एकर 200 ली पाण्यात मिसळून फवारणी करा.
• पांढऱ्या माशीच्या नियंत्रणासाठी प्रोफेनोफॉस 50% ईसी (पीआय इंडस्ट्रीज - करीना) 400 मिली प्रति 200 ली पाण्यात मिसळून एकरी फवारणी करावी.

नाग अळी (Leaf Miner) :

नाग अळीची ओळख (Identification of Asafoetida Leaf Miner):

• कोणत्याही पिकाच्या पानावर नागमोडी आकाराचे पिवळे / पांढरे पट्टे दिसले की समजावे नाग अळीचा प्रादुर्भाव झाला आहे.
• या अळीचे प्रौढ रूप काळी माशी असते.

नाग अळीची लक्षणे (Symptoms of Leaf Miner):

• नाग अळीचा प्रादुर्भाव रोपे लहान असताना दमट हवामानात कोवळ्या पानांवर होतो.
• ही अळी पान पोखरते, त्यामुळे पानांवर नागमोड्या, पिवळट, जाड रेषा दिसतात.
• पाने पिवळी पडून गळतात.

नाग अळीचे व्यवस्थापन (Management of Leaf Miner):

• क्विनालफॉस 25% ईसी (सिजेंटा-एकालक्स) 400 मिलि 200 लिटर पाण्यात मिसळून एकरी फवारणी करावी किंवा
• कार्टॅप हायड्रोक्लोराइड 75% एसजी (धानुका-मोर्टार) 400 ग्रॅम 200 लिटर पाण्यात मिसळून एकरी फवारणी करावी.

सुरवंट (Cutworms):

कटवर्मची ओळख (Identification of Asafoetida Cutworms):

• कटवर्म सर्वसाधारणपणे दिसायला सारखे असतात.
• ते खूप कमी केसांसह गुळगुळीत असतात आणि पूर्ण वाढ झाल्यावर सुमारे दोन इंच लांब असतात.
• मोठे झाल्यावर ते सामान्यत: 'C' आकारात दिसतात.
• वेगवेगळ्या प्रजाती एकमेकांपेक्षा वेगळ्या दिसू शकतात आणि त्या तपकिरी, गुलाबी, हिरवा, राखाडी किंवा काळा यासारख्या रंगांमध्ये असतात.
• काही कटवर्म एकसमान रंगाचे असतात तर काही पट्टेदार असतात.
• काही अळ्या निस्तेज असतात आणि काही चकचकीत किंवा चमकदार दिसतात.
• कटवर्म हे अळ्यांच्या स्वरूपात असतात.

कटवर्मची लक्षणे (Symptoms of Cutworms):

• कटवर्म हिंगाच्या कोवळ्या रोपांना खातात, आणि हिंगाच्या रोपांना मातीतच कापून टाकतात.

कटवर्मचे व्यवस्थापन (Management of Cutworms):

• शेतातील भेगा आणि खड्ड्यांवर असलेल्या अळ्या सकाळी आणि संध्याकाळी हाताने उचलून नष्ट करा.
• उन्हाळ्याच्या महिन्यांत नांगरणी करा.
• प्रकाश सापळा लावा.
• नर पतंगांना आकर्षित करण्यासाठी फेरोमोन सापळे 5 एकरी लावा.
• क्लोरपायरीफॉस 20% ईसी (टाटा रॅलीस-तफाबान) 0 .4 लिटर/एकर किंवा कडुनिंब तेल 3% सारख्या कीटकनाशकांची फवारणी करा.

फवारणी करताना घ्यावयाची काळजी:

• फवारणीसाठी गढूळ पाणी वापरू नये. स्वच्छ पाणीच वापरावे.
• फवारणी द्रावण प्लास्टिक बकेटमध्ये करावे.
• शक्य झाल्यास फवारणीच्या वेळेस आपण स्वतः शेतात हजर राहावे.
• फवारणीच्या दिवशी ढगाळ वातावरण असल्यास शक्यतोवर फवारणी करू नये व केल्यास बेस्ट स्टीकरचा वापर अवश्य करावा. तरीही ताबडतोब पाऊस पडल्यास फवारणीचा फायदा होत नाही.
• औषध तयार करताना प्रथम थोड्या पाण्यात घेऊन नंतर जास्त पाण्यात मिसळावे व व्यवस्थित ढवळून घ्यावे.
• फवारणी शक्यतोवर सकाळी व दुपारी 4 नंतर करावी. जास्त उन्हामध्ये कृषी रसायनांचे विघटन होते व पाहिजे तसे परिणाम दिसत नाहीत.
• तणनाशकांचा पंप फवारणीसाठी शक्यतोवर वापरू नाही.
• एकाच औषधाचा किंवा एकाच गटातील औषधांचा सतत वापर करू नये. त्यामुळे किडींमध्ये प्रतिकारशक्ती वाढते.
• कीटकनाशके, बुरशीनाशके, संजीवके, एकत्र फवारताना त्यांची सुसंगतता पडताळून पाहावी. द्रावण घट्ट झाल्यास, फाटल्यास किंवा न विरघळल्यास फवारू नये.
• फवारणीसाठी तयार करून ठेवलेल्या द्रावणाचा ताबडतोब वापर करावा, ते जास्त काळ ठेवू नये.
• फवारणी सर्व झाडावर खालीवर पानांच्या मागे-पुढे एकसमान होईल याची काळजी घ्यावी.

तुम्ही तुमच्या हिंग पिकामधील प्रमुख कीटकांचे व्यवस्थापन कसे करता? याबद्दलची माहिती आपल्या इतर शेतकरी मित्रांसह कमेंट्सद्वारे शेयर करा. सोबतच या लेखाला लाईक करायला आणि लेखावर कमेंट करायला विसरू नका. यासारख्या विविध पिकांच्या महत्वपूर्ण माहितीसाठी “शेतकरी डॉक्टर” चॅनेलला फॉलो करा.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (Frequently asked Questions):

1. हिंग पिकाला लागणारे प्रमुख रोग कोणते?

भुरी, मर, केवडा, मूळ कूज आणि जिवाणूजन्य पानांवरील ठिपके हे हिंग पिकाला लागणारे प्रमुख रोग आहेत.

2. हिंग पिकास कोणते हवामान उपयुक्त आहे?

हिंग पिकासाठी थंड ते कोरडे हवामान उपयुक्‍त आहे.

3. हिंगाचे पीक कोणत्या जमिनीत घेता येते?

हिंगाचे पिक डोंगराळ प्रदेशात तसेच वालुकामय, चिकणमाती असलेल्या जमिनीत घेता येते.