हरभरा : तण व्यवस्थापन (Gram: Weed Management)

नमस्कार शेतकरी मित्रांनो,

देहात परिवारात आपले सहर्ष स्वागत आहे!

भारतात हरभऱ्याची कोरडवाहू आणि बागायती अशा दोन्ही क्षेत्रांमध्ये सर्वाधिक लागवड होते. रब्बी हंगामात घेतल्या जाणाऱ्या पिकांपैकी हरभरा हे एक महत्वाचे कडधान्य पिक आहे. हरभरा पिकासाठी थंड व कोरडे हवामान पोषक ठरते. मात्र, हरभरा पिकात विविध तणांमुळे उत्पादनात 40 ते 50 टक्के घट येते. उत्पादनात घट होण्याबरोबरच पिकांच्या गुणवत्तेवरही विपरीत परिणाम होतो. म्हणूनच आजच्या या लेखात आपण हरभरा पिकातील तणांच्या व्यवस्थापनाविषयी जाणून घेणार आहोत.

हरभरा पिकात आढळून येणारे तण कोणते?

• हरभरा पिकामध्ये अनेक प्रकारचे तण आढळतात.
• ज्यामध्ये गाजर, कांदा, जंगली ओट्स, मोथा, बथुआ, सेंजी, जंगली गाजर इत्यादी प्रमुख तण समाविष्ट आहेत.

हरभरा पिकाचे ताणांमुळे होणारे नुकसान:

• तण सर्व प्रकारच्या पिकांसाठी हानिकारक असतात.
• तणांचे प्रमाण जास्त झाल्यास झाडांना पुरेसे पोषक तत्व मिळत नाही आणि झाडे कमकुवत होतात.
• रोपांची वाढ खुंटते आणि झाडे लहान राहतात.

आता जाणून घेऊया तणनाशकांविषयी:

• पेरणीनंतर परंतु तण उगवणीपूर्वी (पेरणीपासून 48 तासांत) पेंडीमेथलीन 30% ईसी (देहात-पेंडेक्स) हे तणनाशक1000 ते 1200 मिली एकरी फवारणी करावी.
• तणनाशकाची फवारणी करताना जमिनीच्या पृष्ठभागात ओल असणे गरजेचे असते.
• फवारणी झाल्यानंतर 30 ते 35 दिवसांमध्ये खुरपणी किंवा कोळपणी करावी जेणेकरून तणनियंत्रणासोबतच जमीन भुसभुशीत होऊन हवा खेळती राहते आणि पिकाची वाढ चांगली होते.
• लागवडीनंतर तण नाशकाची फवारणी करणे पिकासाठी हानिकारक ठरते.

हरभरा पिकातील तणांचा नाश करण्यासाठी महत्वाच्या गोष्टी:

• तणनाशक फवारण्यापूर्वी पाण्याची एक पाळी द्यावी, म्हणजे तणनाशक मातीत संपूर्णतः मिसळण्यास मदत होईल.
• हरभरा पेरणी झाल्यापासून 21 दिवसांनी कोळपणी व एक खुरपणी करावी.
• आवश्यकता भासल्यास पीक फुलोऱ्यात येण्यापूर्वी एकवेळस खुरपणी करावी.
• तणनाशक अनेक प्रकारची असतात. काही उगवण्यापूर्वी मारायची असतात, तर काही उगवणीनंतर त्यामुळे तणनाशक फवारणी करताना काळजी घ्या.
• काही तणनाशके पिकांना अपाय न करता केवळ तणांचा नाश करतात. काही पिकांना अपाय करतात त्यामुळे तणनाशकांची निवड करताना काळजी घ्या.
• पिकाची उगवण झाल्यानंतर कोणत्याही तणनाशकाची फवारणी करू नये.

तणनाशके फवारताना घ्यावयाची काळजी:

• तणनाशकाच्या डब्यावरील लेबल नीट वाचून घ्यावे.
• शिफारशीत मात्रेनुसार व वेळेनुसार फवारावे.
• ढगाळ व पावसाळी वातावरण, धुके किंवा पाऊस असताना तणनाशकाची फवारणी करू नये.
• वारा नसताना व जमिनीत ओलावा असताना उगवणपूर्व तणनाशकाची फवारणी करावी.
• कडक उन्हात उगवणपश्‍चात तणनाशकाची फवारणी टाळावी.
• उगवणपूर्व तणनाशकाची फवारणी पेरणीच्या दिवशी किंवा दुसऱ्या दिवशी पिकाचे बी मातीने व्यवस्थित झाकल्यानंतरच करावी.
• तणनाशकांचा शिफारशीत मात्रेतच वापर करावा.
• वारंवार एकच तणनाशक न वापरता आलटून पालटून वापर करावा. एकदा पेरणीपूर्व तर दुसऱ्यावेळी शिफारशीप्रमाणे उगवणपश्‍चात तणनाशक वापरावे.
• फेरपालट केल्यास पर्यायाने तणनाशक बदलल्यास तणनाशकाचा जमिनीतील अंश कमी होतो.
• सेंद्रिय खताचा एकरी 4 ते 6 टन वापर केल्यास जमिनीतील तणनाशकाचे अंश धरून ठेवले जातात तसेच अधिकच्या सेंद्रिय खतांमुळे जमिनीतील सूक्ष्म जीवजंतूचे प्रमाण सुध्दा वाढते.
• खोल नांगरट केल्यास जमिनीच्या थरांची उलथापालथ होऊन वरचा जास्त अंश असलेला थर अशा मशागतीमुळे खोल जातो.
• त्यामुळे तणनाशकाच्या अंशाचा पिकांवर प्रतिकूल परिणाम दिसून येत नाही.

तणनाशकामुळे होणारे फायदे:

• पीक उत्पादन वाढते.
• तणनाशके मॅन्युअल खुरपणी किंवा तण नियंत्रणाच्या इतर यांत्रिक पद्धतींपेक्षा अधिक किफायतशीर ठरतात, विशेषत: मोठ्या शेतात.
• हाताने तण काढणे किंवा तण नियंत्रणाच्या इतर यांत्रिक पद्धतींच्या तुलनेत तणनाशकांचा वापर केल्यास वेळ वाचतो.
• तणनाशके मशागतीची गरज कमी करतात, ज्यामुळे मातीची धूप रोखता येते आणि मातीचे आरोग्य सुधारते. जीवाश्म इंधनावर चालणाऱ्या यंत्र सामग्रीची गरज कमी करून ते हरितगृह वायूचे उत्सर्जनही करतात.
• तणनाशके शेतातील मजुरीचा खर्च कमी करू शकतात.

तणनाशकांमुळे होणारे तोटे:

• काही तणनाशके नॉन-बायोडिग्रेडेबल असतात आणि दीर्घ काळासाठी हानिकारक असतात.
• तणनाशके किंचित विषारी आहेत. त्यामुळे ती विविध आजारांना कारणीभूत ठरू शकतात. काही डोळ्यांच्या आणि त्वचेच्या समस्या आणि वापरकर्त्यांच्या श्वासोच्छवासावर देखील परिणाम करू शकतात आणि तण नाशकाच्या अयोग्य वापरामुळे मृत्यू देखील होऊ शकतो.
• वाहत्या पावसाच्या पाण्यासह तणनाशके प्रवाहात वाहून जाऊ शकतात किंवा भूगर्भातील पाण्याच्या पुरवठ्यात मिसळून पाणी प्रदूषित करू शकतात.
• तृणभक्षी तणनाशकांनी उपचार केलेल्या वनस्पती खाऊ शकतात ज्यामुळे वाढणाऱ्या अन्न साखळीत विषारी घटक जातील.

तुम्ही हरभरा पिकात तणांचे व्यवस्थापन कसे केले? आणि तुम्हाला त्याचा काय फायदा दिसून आला? याबद्दलची माहिती आपल्या इतर शेतकरी मित्रांसह कमेंट्सद्वारे शेयर करा. सोबतच या लेखाला लाईक करायला आणि लेखावर कमेंट करायला विसरू नका. यासारख्या विविध पिकांच्या महत्वपूर्ण माहितीसाठी “तण व्यवस्थापन” चॅनेलला फॉलो करा. तसेच तुमच्या समस्यांच्या निवारणासाठी आमच्या टोल फ्री क्रमांक 1800-1036-110 वर संपर्क साधून कृषी तज्ञांकडून मोफत सल्ला मिळवा.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (Frequently asked Questions):

1. हरभरा पिकाची लागवड कधी करावी?

हरभरा पिकाची लागवड जिरायती पिकासाठी सप्टेंबेर अखेर ते 15 ऑक्टोबर तर बागायती पिकासाठी 20 ऑक्टोबर ते 10 नोव्हेंबर दरम्यान करावी.

2. तणनाशक फवारणीसाठी कोणते नोझल व पंप वापरावा?

जमिनीवर तणनाशक फवारणी करत असल्यास शक्यतो फ्लॅटफेन नोझलचा वापर करावा व पीक उगवणीनंतर फवारावयाच्या तणनाशकाकरिता शक्यतो फ्लडजेट नोझलचा वापर करावा. तणनाशकांच्या फवारणीसाठी शक्यतो वेगळा पाठीवरचा नॅपसॅप पंप वापरावा.

3. हरभरा पिकात तणांमुळे किती टक्क्यांपर्यंत घट दिसून येते?

हरभरा पिकात विविध तणांमुळे 40 ते 50 टक्क्यांपर्यंत घट दिसून येते.