पिकांमध्ये अशाप्रकारे करा फळमाशी व्यवस्थापन! (How to manage Fruit Flies in crops!)

नमस्कार शेतकरी बंधुनो,

देहात परिवारात आपले सहर्ष स्वागत आहे!

पिकांमध्ये कीटक व्यवस्थापनाला खूप मोठे महत्त्व असून पिकांवर होणारा किटकांचा प्रादुर्भाव वेळीच उपाययोजना करून नियंत्रणात आणणे गरजेचे असते. वेलवर्गीय पीक असो वा फळवर्गीय पीक, सर्वच पिकांमध्ये एक प्रामुख्याने आढळणारा कीटक म्हणजे "फळमाशी". म्हणूनच आजच्या आपल्या या लेखात आपण पिकाचे सर्वात जास्त नुकसान करणाऱ्या फळमाशी कीटकाच्या लक्षणे व व्यवस्थापनाविषयी जाणून घेणार आहोत.

फळमाशी किटकाची ओळख (Identification of Fruit Fly):

• फळमाशीची प्रौढावस्था घरी दिसणाऱ्या माशी सारखी दिसते.
• फळमाशी साधारणतः पाच ते सहा मी. मी. लांब असते.
• फळमाशीचा मागील भाग टोकदार व गर्द कथ्या रंगाचा असून पंख सरळ लांब असतात.
• साधारणपणे फळमाशी पिवळसर सोनेरी दिसते.

फळमाशी कीटकाचा जीवनक्रम:

• नर आणि मादी फळमाशीचे मिलन झाल्यावर फळमाशीची मादी फुलोऱ्यात आलेल्या पिकामध्ये आढळून येते.
• एकदम कळीतून बाहेर आलेल्या छोट्या अशा फळावर फळमाशीची मादी डंख मारते आणि आतमध्ये अंडी घालते.
• एक दोन दिवसात म्हणजेच अंडी घालण्याचा कालावधी पूर्ण झाल्यावर त्यामधून अळी बाहेर येते व फळाच्या आतमध्येच वाढ चालू होते.
• जस-जसे फळ मोठे होईल तसतसे आतमधील अळी देखील मोठा होत जातो आणि फळ आतून खायला सूरवात करतो.
• अळीचा कालावधी संपल्यानंतर अळ्या फळातून बाहेर जमिनीवर पडतात व कोषावस्थे मध्ये जातात ज्यातून पुन्हा नवीन प्रौढ फळमाशी तयार होते.

फळमाशी कीटकामुळे होणारे नुकसान (Damage caused by Fruit fly pest):

• फळमाशीची एक मादी संपूर्ण जीवन काळात फळाच्या सालीखाली 500 ते 1000 अंडीपुंजके देते.
• त्यामधून चार ते पाच दिवसांत किंवा सात दिवसांत अळ्या बाहेर पडतात. या बाहेर पडलेल्या अळ्या फळांच्या गरावर उपजीविका करतात व फळे कुजवतात.
• अळयांच्या प्रादुर्भावामुळे फळांना अकाली पक्वता येते तसेच अशी फळे वेडीवाकडी होतात व फळगळ होते.

फळमाशीचे एकात्मिक कीड व्यवस्थापन (Management of Fruit Fly):

• जमिनीची नांगरट करून जमीन चांगली तापू देणे गरजेचे असून त्यामुळे या अळयांचे कोश उष्णतेत नष्ट होतात.
• शक्यतो फळमाशीला प्रतिकारक असणाऱ्या जातींची लागवड करावी.
• फळमाशी ग्रस्त बागेत पडलेली फळे गोळा करून ती नष्ट करून टाकावीत किंवा लांब नेऊन त्यांचा नायनाट करावा.
• बागेमध्ये कामगंध सापळे एका एकरसाठी 15 ते 20 लावावे.
• फळधारणा जेव्हा होईल तेव्हा पाच टक्के निंबोळी अर्क किंवा अझाडिरेक्टरीन (1000 पीपीएम) 10 मिली प्रति 10 लिटर पाणी याप्रमाणे फवारणी करावी. त्यासोबतच तज्ञांच्या सल्ल्याने आर्थिक नुकसानीची पूर्वसंकेत पातळी पाहून शिफारशीप्रमाणे तज्ज्ञांच्या सल्ल्याने औषधांची फवारणी घेणे गरजेचे आहे.

फळमाशीचे रासायनिक व्यवस्थापन (Management of Fruit Fly):

• शेतात कामगंध सापळे एका एकरसाठी 15 ते 20 लावावे.
• फ्लुबेंडियामाइड 90 + डेल्टामेथ्रिन 60 एससी (बायर-फेनोस क्विक)100 मिलीची 200 लिटर पाण्यात मिसळून प्रति एकर फवारणी करावी किंवा
• सायंट्रानिलिप्रोल 10.26% डब्ल्यू /डब्ल्यू ओडी (एफएमसी-बेनेविया) 360 मिलीची 200 लिटर पाण्यात मिसळून प्रति एकर फवारणी करावी किंवा
• फ्लुबेंडिएमाइड 39.35% एम/एम एस.सी (बायर-फेम) 60 मिलीची 200 लिटर पाण्यात मिसळून प्रति एकर फवारणी करावी.

फवारणी करताना घ्यावयाची काळजी:

• फवारणीसाठी गढूळ पाणी वापरू नये. स्वच्छ पाणीच वापरावे.
• फवारणी द्रावण प्लास्टिक बकेटमध्ये करावे.
• शक्य झाल्यास फवारणीच्या वेळेस आपण स्वतः शेतात हजर राहावे.
• फवारणीच्या दिवशी ढगाळ वातावरण असल्यास शक्यतोवर फवारणी करू नये व केल्यास बेस्ट स्टीकरचा वापर अवश्य करावा. तरीही ताबडतोब पाऊस पडल्यास फवारणीचा फायदा होत नाही.
• औषध तयार करताना प्रथम थोड्या पाण्यात घेऊन नंतर जास्त पाण्यात मिसळावे व व्यवस्थित ढवळून घ्यावे.
• फवारणी शक्यतोवर सकाळी व दुपारी 4 नंतर करावी. जास्त उन्हामध्ये कृषी रसायनांचे विघटन होते व पाहिजे तसे परिणाम दिसत नाहीत.
• तणनाशकांचा पंप फवारणीसाठी शक्यतोवर वापरू नाही.
• एकाच औषधाचा किंवा एकाच गटातील औषधांचा सतत वापर करू नये. त्यामुळे किडींमध्ये प्रतिकारशक्ती वाढते.
• कीटकनाशके, बुरशीनाशके, संजीवके, एकत्र फवारताना त्यांची सुसंगतता पडताळून पाहावी. द्रावण घट्ट झाल्यास, फाटल्यास किंवा न विरघळल्यास फवारू नये.
• फवारणीसाठी तयार करून ठेवलेल्या द्रावणाचा ताबडतोब वापर करावा, ते जास्त काळ ठेवू नये.
• फवारणी सर्व झाडावर खालीवर पानांच्या मागे-पुढे एकसमान होईल याची काळजी घ्यावी.

तुमच्या पिकात फळमाशीची कोणती लक्षणे दिसून आली? व तुम्ही काय उपाययोजना केल्या? याबद्दलची माहिती आपल्या इतर शेतकरी मित्रांसह कमेंट्सद्वारे शेयर करा. सोबतच या लेखाला लाईक करायला आणि लेखावर कमेंट करायला विसरू नका. यासारख्या विविध पिकांच्या महत्वपूर्ण माहितीसाठी “शेतकरी डॉक्टर” चॅनेलला फॉलो करा.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (Frequently asked Questions):

1. पिकावरील फळमाशी कीटक कसा ओळखावा?

फळमाशी साधारणतः पाच ते सहा मी. मी. लांब असते. फळमाशीचा मागील भाग टोकदार व गर्द कथ्या रंगाचा असून पंख सरळ लांब असतात. फळमाशी साधारणपणे पिवळसर सोनेरी दिसते. यावरून पिकावरील फळमाशी ओळखता येऊ शकते.

2. फळमशीची एक मादी संपूर्ण जीवन काळात किती अंडीपुंजके देते?

फळमाशीची एक मादी संपूर्ण जीवन काळात फळाच्या सालीखाली 500 ते 1000 अंडीपुंजके देते.

3. फळमाशीच्या अळीच्या प्रादुर्भावमुळे फळांचे काय नुकसान होते?

अळीच्या प्रादुर्भावामुळे फळांना अकाली पक्वता येते तसेच अशी फळे वेडीवाकडी होतात व फळगळ होते.