फणसाची आधुनिक शेती (Jackfruit Cultivation)

नमस्कार शेतकरी मित्रांनो,

फणस हे कोरडवाहू फळझाड असून फणसाची फळे कोकण भागात अतिशय लोकप्रिय आहेत. कोकणात 150 ते 200 वर्षे वयाची फणसाची झाडे अनेक ठिकाणी आढळतात. कोकणात आणि पश्चिम घाटातील जंगलात फणसाची झाडे नैसर्गिकरित्या वाढलेली दिसतात. दक्षिण भारतात कॉफी, नारळ, सुपारी, वेलदोडा आणि काळी मिरी या पिकांची लागवड करताना त्या पिकांना सावली मिळावी म्हणून फणसाची झाडे लावली जातात. अलीकडच्या काळात पुण्या-मुंबईसारख्या शहरी भागात देखील फणसाची फळे मोठ्या प्रमाणावर इतर राज्यांतून आयात केली जात आहेत. त्यामुळे महाराष्ट्रात फणसाची व्यापारी तत्त्वावर लागवड करणे फायदेशीर होऊ लागले आहे. फणस हे एक उष्णकटिबंधीय फळझाड असून ते भारत, दक्षिण पूर्व आशिया आणि दक्षिण अमेरिका यासारख्या उष्ण प्रदेशांमध्ये वाढते. फणस हे मोरेसिया या वनस्पती कुळातील फळझाड असून फणसाचे उगमस्थान भारत देश समजले जाते. चला तर मग आजच्या भागात जाणून घेऊया लोकप्रिय अशा फणसाच्या आधुनिक लागवड तंत्राविषयी.

फणसाची आधुनिक शेती (Jackfruit Cultivation)

हवामान (Weather) :

• फणसाची झाडे उष्णकटिबंधीय आणि उपोष्णकटिबंधीय हवामानात वाढतात.
• फणसाच्या वाढीसाठी इष्टतम तापमान श्रेणी 25°C ते 35°C (77°F ते 95°F) दरम्यान लागते.
• उष्ण व दमट हवामान फणस पिकाला मानवते.

जमीन (Soil) :

• चांगला निचरा होणाऱ्या रेताड, पोयट्याच्या किंवा तांबड्या जमिनीत फणसाची वाढ चांगली होते.
• फणस लागवडीसाठी वालुकामय चिकणमाती आदर्श मानली जाते.

फणसाचे प्रकार:

• फणसामध्ये कापा आणि बरका असे दोन प्रकार आढळतात.
• कापा फणसाचे गरे कोरडे, खुसखुशीत, मधूर आणि उत्तम चव असणारे असतात.
• बरक्‍या फणसाचे गरे रसाळ, मऊ तंतुमय असतात.

हंगाम (Season) :

• फणसाची लागवड साधारणपणे पावसाळा सुरू झाल्यावर जून महिन्यात करावी.
• पावसाळ्यात कलमाजवळ पाणी साचून राहणार नाही याची काळजी घ्यावी.

फणस लागवड करण्यासाठी पुढील गोष्टींची आवश्यकता असते:

• उष्णकटिबंधीय हवामान
• चांगल्या निचऱ्याची जमीन
• भरपूर सूर्यप्रकाश
• नियमित पाणी
• खत

फणसाची लागवड दोन प्रकारे केली जाऊ शकते:

बियाणे वापरून-

बियाणे वापरून फणसाची लागवड करताना, बियाणे 1-2 इंच खोल खड्ड्यात लावले जातात.

बियाण्याला अंकुर फुटण्यास 2-3 महिने लागतात.

कलम वापरून-

कलम वापरून फणसाची लागवड करताना, एका परिपक्व झाडाच्या फांदीला एका नवीन झाडावर कलम केले जाते. कलम लावल्यानंतर ते रुजण्यासाठी 2-3 महिने लागतात.

लागवड व व्यवस्थापन (Cultivation):

• फणसाचे झाडं लावताना, त्याच्या वाढीसाठी पुरेशी जागा प्रदान करणे आवश्यक आहे.
• ते मोठे झाड बनू शकतात, म्हणून झाडांमध्ये 10 ते 15 मीटर (30 ते 50 फूट) पुरेसे अंतर ठेवण्याची शिफारस केली जाते.
• त्यामध्ये चांगली माती, 2 घमेली शेणखत, दीड किलो सिंगल सुपर फॉस्फेट या मिश्रणाने खड्डे भरावेत.
• चांगला पाऊस झाल्यानंतर कलमांची लागवड करावी.
• फणसाच्या झाडांना नियमित पाणी पिण्याची गरज असते, विशेषतः कोरड्या काळात. तथापि, त्यांना पाणी साचलेली माती आवडत नाही, म्हणून योग्य निचरा करणे महत्वाचे आहे.
• वाढत्या हंगामात सेंद्रिय कंपोस्ट किंवा संतुलित खताचा वापर केल्यास फणसाच्या झाडाची निरोगी वाढ होते आणि फळांच्या विकासास चालना मिळते.
• फणसाच्या झाडाला आकार देण्यासाठी, मृत किंवा रोगट फांद्या काढून टाकण्यासाठी आणि हवेचा प्रवाह सुधारण्यासाठी छाटणी आवश्यक आहे.

खत व्यवस्थापन (Fertilizer Management):

• लागवड व लागवडीनंतर योग्य खताची मात्रा आवश्यक आहे.
• पाचव्या वर्षापासून प्रत्येक झाडास 20 किलो शेणखत, 1 किलो युरिया, 1.5 किलो सिंगल सुपरफॉस्फेट व 500 ग्रॅम म्यूरेट ऑफ पोटॅश द्यावे.
• फणसाच्या झाडाला शक्यतो ऑगस्ट-सप्टेंबर महिन्यात खते द्यावीत.
• खते झाडाच्या बुंध्याशी फांद्यांच्या पसाऱ्याखाली मातीत चांगली मिसळून द्यावीत.
• लागवडीपासून सुरुवातीची दोन वर्षे झाडाला 10 ते 15 दिवसांच्या अंतराने नियमित पाणी द्यावे.
• फुले येण्याच्या आणि फळधारणेच्या काळात झाडाला पाण्याची जास्त आवश्यकता असते.

फणसाची लागवड केल्यानंतर, झाडाच्या योग्य वाढीसाठी पुढील गोष्टींची काळजी घेणे आवश्यक आहे:

• झाडाला भरपूर सूर्यप्रकाश द्या.
• झाडाला नियमितपणे पाणी द्या.
• झाडाला दरवर्षी 2-3 वेळा खत द्या.
• झाडाला कोणत्याही रोग किंवा किडीपासून वाचवा.
• फणसाचे झाड साधारणपणे 3-4 वर्षांनी फळ देऊ लागते.
• एक झाड दरवर्षी 100 ते 200 फळे देऊ शकते.

कीड आणि रोग व्यवस्थापन (Jackfruit Pests and Disease):

• फणसाच्या झाडांवर परिणाम करू शकणार्‍या सामान्य कीटकांमध्ये फळ माश्या, मावा आणि पिठ्या ढेकूण यांचा समावेश होतो.
• नियमित तपासणी आणि आवश्यक असल्यास, योग्य कीटकनाशकांचा वापर या कीटकांचे व्यवस्थापन करण्यास मदत करू शकते.
• ऍन्थ्रॅकनोज आणि पानांवरील ठिपके यासारखे रोग देखील दमट परिस्थितीत समस्याग्रस्त असू शकतात.
• योग्य स्वच्छता आणि बुरशीनाशक यांचा प्रसार रोखण्यास मदत करू शकतात.

कापणी:

• फणसाची झाडे लागवडीनंतर 3 ते 4 वर्षांनी फळ देण्यास सुरुवात करतात.
• फळ परिपक्व झाल्यावर कापणी केली जाते आणि विविधतेनुसार त्वचा हिरव्या ते पिवळ्या किंवा तपकिरी रंगात बदलते.
• झाडाला इजा होऊ नये म्हणून धारदार साधनांचा वापर करून फळांची काळजीपूर्वक काढणी करावी.

अशा प्रकारे योग्य रित्या, आपल्या शेतातील मातीनुसार योग्य प्रकारे फणसाची लागवड केल्यास भरपूर उत्पादन मिळू शकते. तुम्ही तुमच्या फणसाच्या पिकाचे व्यवस्थापन कसे करता? याबद्दलची माहिती आपल्या इतर शेतकरी मित्रांसह कमेंट्सद्वारे शेयर करा. सोबतच या लेखाला लाईक करायला आणि लेखावर कमेंट करायला विसरू नका. यासारख्या विविध पिकांच्या महत्वपूर्ण माहितीसाठी “कृषी ज्ञान” चॅनेलला फॉलो करा. तसेच तुमच्या समस्यांच्या निवारणासाठी आमच्या टोल फ्री क्रमांक 1800-1036-110 वर संपर्क साधून कृषी तज्ञांकडून मोफत सल्ला मिळवा.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (Frequently asked Questions):

1. फणस लागवडीसाठी योग्य जमीन कोणती?

फणस लागवडीसाठी चांगला निचरा होणारी रेताड, पोयट्याची किंवा तांबडी जमीन योग्य असते.

2. फणसाचे प्रकार कोणते?

फणसाचे कापा आणि बरका असे दोन प्रकार आहेत.

3. फणसाच्या झाडाला फळे कधी लागतात?

फणसाचे झाड लागवडीनंतर 3 ते 4 वर्षांनी फळ देण्यास सुरुवात करते.

4. फणसाच्या झाडाला दरवर्षी किती वेळा खत द्यावे लागते?

फणसाच्या झाडाला दरवर्षी 2-3 वेळा खत द्यावे लागते.