डाळिंब पिकातील सर्कोस्पोरा (डांबरी) रोगाचे व्यवस्थापन (Management of Cercospora Disease in Pomegranate Crop)

नमस्कार शेतकरी मित्रांनो,

देहात परिवारात आपले सहर्ष स्वागत आहे!

डाळिंब हे भारतातील एक महत्त्वाचे फळ पीक आहे. डाळींबाची लागवड फार प्राचीन काळापासून म्‍हणजे इ.स. पुर्व 3500 वर्षापूर्वी झाल्‍याचा उल्‍लेख आढळून येतो; डाळींबाचे उगमस्‍थान इराण आहे. डाळिंबाच्या लागवडीत भारताचा जगात पहिला क्रमांक लागतो. भारतात, महाराष्ट्र, कर्नाटक, गुजरात, आंध्र प्रदेश, मध्य प्रदेश, तामिळनाडू राजस्थान ही प्रमुख डाळिंब उत्पादक राज्ये आहेत. महाराष्ट्रात रोजगार हमी योजने अंतर्गत फळबाग लागवड सुरु होण्‍यापूर्वी सन 1989-90 मध्‍ये डाळिंब पिकाखाली 7700 हेक्‍टर क्षेत्र होते. डाळिंब पिकाची लागवड अहमदनगर, पुणे, सांगली, सोलापूर, वाशिम या जिल्ह्यात प्रामुख्‍याने होत असून इतर जिल्ह्यातही मोठया प्रमाणावर होत आहे. सद्यस्थितीत महाराष्‍ट्रामध्‍ये डाळिंब पिकाखाली 73027 हेक्‍टर क्षेत्र असून त्‍यापैकी सुमारे 41000 हेक्‍टर क्षेत्र उत्‍पादनाखाली आहे. अवर्षण प्रवण भागामध्‍ये हलक्‍या जमिनीत व कमी पावसावर तग धरणारे हे झाड असल्यामुळे या पिकाच्‍या लागवडीखालील क्षेत्रात मोठी वाढ होत आहे. मात्र या पिकावर सर्कोस्पोरा या बुरशीजन्य रोगाचा प्रादुर्भाव झाल्यास पीक उत्पादनात नुकसान होते. म्हणूनच आजच्या या भागात आपण डाळिंब पिकातील सर्कोस्पोरा या बुरशीजन्य रोगाविषयी व व्यवस्थापनाविषयी माहिती जाणून घेणार आहोत.

डाळिंब पिकातील सर्कोस्पोरा (डांबरी) रोगाची लक्षणे (Symptoms of Cercospora Disease in Pomegranate Crop):

• लक्षणे प्रथम फुलांच्या दलात दिसतात. अतिसूक्ष्म, गोलाकार आणि तपकिरी ते काळे डाग येतात. हे डाग नंतर मोठे होऊन एकमेकात मिसळतात आणि गडद होतात. आकार बेढब होतो आणि धब्बे 1-12 मि.मी. व्यास आकाराचे होऊ शकतात.
• फळांवर डाग जीवाणूजन्य करप्याच्या व्रणांसारखे दिसतात पण ते गडद काळे, वेगळे, विविध आकारांचे, चिरा नसलेले आणि चिकट नसलेले असतात.
• पानांवर डाग फैलावलेल्या पिवळ्या कडांचे, विखुरलेले, गोलाकार किंवा बेढब, गडद लालसर तपकिरी ते अगदी काळ्यासारखे असतात. हे डाग 0.5 ते 5 मि.मी. व्यासाचे असतात आणि एकमेकात मिसळत नाहीत.
• डाग असलेली पाने फिकट हिरवी होतात, नंतर पिवळी होतात आणि गळतात.
• काळे लंबगोलाकार डाग काटक्यांवर येतात. संक्रमित काटकी सुकते आणि मरते.
• इष्टतम तापमान 25-32 डिग्री सेल्सियस सोबत रात्रीचे तापमान 16 डिग्री सेल्सिअस आणि 90-95% पर्यंत सापेक्ष आर्द्रता ही रोगाच्या विकासासाठी अनुकूल अस्ते.

डाळिंब पिकातील सर्कोस्पोरा (डांबरी) रोगाचे व्यवस्थापन (Management of Cercospora Disease in Pomegranate Crop):

• रोगग्रस्त फळे व फांद्या काढून नष्ट कराव्यात.
• कार्बेन्डाजिम 12% + मॅन्कोजेब 63% डब्ल्यू पी (देहात-साबू) 500 ग्रॅमची 200 लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी किंवा
• मेटॅलॅक्सिल 8% + मॅन्कोझेब 64% डबल्यु पी (देहात-Xotic Gold) 500 ग्रॅमची 200 लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी किंवा
• स्यूडोमोनास फ्लोरेसेंस 2 × 10^8 सी.एफ.यू./एमएल (आनंद अॅग्री केयर) 500 मिलीची 200 लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी.

फवारणी करताना घ्यावयाची काळजी:

• फवारणीसाठी गढूळ पाणी वापरू नये. स्वच्छ पाणीच वापरावे.
• फवारणी द्रावण प्लास्टिक बकेटमध्ये करावे.
• शक्य झाल्यास फवारणीच्या वेळेस आपण स्वतः शेतात हजर राहावे.
• फवारणीच्या दिवशी ढगाळ वातावरण असल्यास शक्यतोवर फवारणी करू नये व केल्यास बेस्ट स्टीकरचा वापर अवश्य करावा. तरीही ताबडतोब पाऊस पडल्यास फवारणीचा फायदा होत नाही.
• औषध तयार करताना प्रथम थोड्या पाण्यात घेऊन नंतर जास्त पाण्यात मिसळावे व व्यवस्थित ढवळून घ्यावे.
• फवारणी शक्यतोवर सकाळी व दुपारी 4 नंतर करावी. जास्त उन्हामध्ये कृषी रसायनांचे विघटन होते व पाहिजे तसे परिणाम दिसत नाहीत.
• एकाच औषधाचा किंवा एकाच गटातील औषधांचा सतत वापर करू नये.
• कीटकनाशके, बुरशीनाशके, संजीवके, एकत्र फवारताना त्यांची सुसंगतता पडताळून पाहावी. द्रावण घट्ट झाल्यास, फाटल्यास किंवा न विरघळल्यास फवारू नये.
• फवारणीसाठी तयार करून ठेवलेल्या द्रावणाचा ताबडतोब वापर करावा, ते जास्त काळ ठेवू नये.
• फवारणी सर्व झाडावर खालीवर पानांच्या मागे-पुढे एकसमान होईल याची काळजी घ्यावी.

तुम्ही तुमच्या डाळिंब पिकातील सर्कोस्पोरा (डांबरी) रोगाचे व्यवस्थापन कसे करता? तुम्हाला या रोगाची काय लक्षणे तुमच्या पिकात दिसून आली? याबद्दलची माहिती आपल्या इतर शेतकरी मित्रांसह कमेंट्सद्वारे शेयर करा. सोबतच या लेखाला लाईक करायला आणि लेखावर कमेंट करायला विसरू नका. यासारख्या विविध पिकांच्या महत्वपूर्ण माहितीसाठी “शेतकरी डॉक्टर” चॅनेलला फॉलो करा.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (Frequently asked Questions):

1. डाळिंब पिकास कोणते हवामान उपयुक्त आहे?

डाळींब पिकास थंड व कोरडे हवामान उपयुक्‍त आहे.

2. डाळिंबाचे पीक कोणत्या जमिनीत घेता येते?

डाळिंबाचे पिक कोणत्‍याही जमिनीत घेता येते.

3. डाळिंब पिकात कोणती आंतरपिके घेता येतात?

डाळिंबाच्या लागवडीनंतर सुरुवातीची दोन वर्षे बागेत दोन ओळींमध्‍ये कांदा, काकडी, मुग, चवळी, सोयाबिन यासारखी कमी उंच वाढणारी पिके आंतरपिके म्‍हणून घेता येतात.