भात पीक: तण व्यवस्थापन (Paddy crop: Weed Management)

नमस्कार शेतकरी मित्रांनो,

देहात परिवारात आपले सहर्ष स्वागत आहे!

जगातील अर्ध्याहून अधिक लोकसंख्या भात हे त्यांचे मुख्य अन्न म्हणून वापरते. भात विविध कृषी-हवामान क्षेत्रांमध्ये उगवले जात असूनही, भात हे अग्नेय आशियामध्ये सर्वाधिक वापरले जाणारे अन्न आहे. भारतात, भाताची लागवड साधारणपणे सहा वेगवेगळ्या भागां मध्ये केली जाते, ज्यात किनारपट्टीचा सखल प्रदेश, खोल पाण्याचे क्षेत्र, पावसावर आधारित सखल प्रदेश, पावसावर आधारित उंच प्रदेश, बागायती खरीप आणि बागायती रब्बी यांचा समावेश होतो.  महाराष्ट्र राज्यातील लागवड करण्यात येणाऱ्या अन्नधान्य पिकांचा विचार करता ज्वारी-बाजरीनंतर भात पिकाचा क्रमांक लागतो. असे जरी असले तरी कोकण, विदर्भाचा नागपूर विभाग तसेच कोल्हापूर, पुणे, नासिक, विभागाच्या सह्याद्रीलगतच्या भागातील लोकांचे भात हे प्रमुख अन्नधान्य पीक आहे. महाराष्ट्रात भात हे पीक “साळ” आणि “धान” या नावाने देखील ओळखले जाते.

भात पिकाची लागवड करताना बियाणे, पेरणीमधील अंतर, खत, पाणी व कीड - रोग व्यवस्थापन या बाबींव्यतिरिक्त तण व्यवस्थापन हा एक महत्वाचा मुद्दा आहे. तण व्यवस्थापन योग्य पद्धतीने न केल्यास मुख्य पिकामध्ये आणि तणांमध्ये हवा, अन्नद्रव्ये, सूर्यप्रकाश, जागा इ. मध्ये स्पर्धा तयार होते परिणामी उत्पादनामध्ये घट येते म्हणूनच योग्य वेळी योग्य पद्धतीने तण नियंत्रण करणे गरजेचे आहे. चला तर मग जाणून घेऊया भात पिकातील तण व्यवस्थापनाविषयीची माहिती.

भात पिकातील तण व्यवस्थापन | Weed management in Paddy crop:

पावसावर अवलंबून असलेल्या सुपीक जमिनीत, तण अनेकदा एका वर्षात आणि एका वर्षापेक्षा जास्त वाढतात. दुसरीकडे, वार्षिक गवत, मोथवर्गीय तणे आणि रुंद पानांचे तण खालच्या जमिनीत आढळतात. खरीप पिकांमध्ये प्रामुख्याने तीन प्रकारचे तण आढळतात, ते पुढीलप्रमाणे-

1. रुंद पानांचे तण
2. अरुंद पानांचे तण
3. मोथवर्गीय तण

रुंद पानांचे तण:

हे दोन कोटिलेडोनस वनस्पती असतात. या प्रकारच्या तणांची पाने रुंद असतात. या तणांमध्ये प्रामुख्याने कणकवा, जंगली ताग, जंगली तंबाखू इत्यादींचा समावेश असतो.

अरुंद पानांचे तण:

या तणांना गवत कुटुंबातील तण देखील म्हणतात, या कुटुंबातील तणांची पाने पातळ आणि लांब असतात. उदाहरणार्थ, सवाना, गाय गवत इत्यादी.

मोथवर्गीय तण:

या कुळातील तणांची पाने लांब असतात व कांड तीन कडांनी घन असतो. नागरमोथासारख्या मुळांमध्ये गाठी आढळतात.

भात पिकात आढळणारे तण:

भात पिकात प्रामुख्याने गेथन, भृंगराज, केना, लुगवीया हे प्रमुख तण आढळून येतात.

कोणत्या वेळी तणांचे नियंत्रण करावे:

• पिकांमधील तण नियंत्रण हे तणांचे नुकसान पिकाची संख्या, विविधता आणि स्पर्धेच्या वेळेवर अवलंबून असते.
• पेरणीच्या 15-30 दिवसांत तण काढून टाकल्यास, उत्पादनावर विशेष परिणाम होत नाही.
• पेरणीनंतर 30 दिवसांहून अधिक काळ तण नष्ट न केल्यास उत्पादनात घट होते.
• त्यामुळे पीक तणमुक्त ठेवणे आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर आहे आणि योग्य वेळी नियोजन केल्यास पिकाच्या उत्पादनावर देखील फारसा परिणाम होत नाही.

मोकळ्या शेतात लागवडी अगोदर वापरावयाचे तणनाशक:

• पैराक्वाट डाइक्लोराइड 24% एसएल (देहात-चॉपऑफ) - बिन-निवडक, गवत 6 इंच उंच होण्याच्या अगोदर 800-1000 मिली एकरी वापरावयाचे तणनाशक.
• ग्लायफोसेट (देहात-MAC7) - बिन-निवडक, गहु लागवडी पूर्वी 800-1000 मिली एकरी वापरावयाचे तणनाशक.

रोपवाटिकेत पेरणीनंतर मात्र तण उगवणीपूर्वी वापरावयाची तणनाशके:

पेंडीमेथिलिन 30% ईसी (देहात-पेंडेक्स) - पेरणीनंतर ताबडतोब दहा लिटर पाण्यामध्ये 40 ते 50 मि.लि. या प्रमाणात मिसळून फवारणी करावी. उगवुन आलेले तण यामुळे नियंत्रणात येत नाही.

भात पिकातील तण नियंत्रण:

पुनर्लागवडीनंतर 4 दिवसांनी:

प्रीटिलाक्लोर 50% ईसी (देहात-गेझ) 500 मिली प्रति एकर वापरावे.

पुनर्लागवडीनंतर पहिल्या 1 ते 3 दिवसांत:

पायराजोसल्फ्यूरॉन इथाइल 10% डब्लू.पी (देहात - लिमेन्ट्रिया) 60 ग्रॅम प्रति एकर वापरावे.

पुनर्लागवडीनंतर 10 तर 15 दिवसांनी:

• ट्रायफामोन 20% + इथॉक्सिसल्फुरॉन 10% डब्ल्यू जी (बायर - कौन्सिल ऍक्टिव्ह) 90 ग्रॅम प्रति एकर वापरावे किंवा
• बिस्प्रिबैक सोडियम 10% एससी (देहात-बीसो) 80 मिली प्रति एकर फवारावे किंवा
• फ्लोरपायरॉक्सिफेन-बेंझिल 2.13% डब्ल्यू/डब्ल्यू + सायहॅलोफॉप-ब्यूटाइल 10.64% डब्ल्यू/डब्ल्यू ईसी (कोरटेवा-नॉवलेक्ट) डाऊ 500 मि.लि. प्रति एकर किंवा
• पेनोक्सुलम 2.67% डब्ल्यू/डब्ल्यू ओडी (डाऊ-Assert) 500 मि.लि. प्रति एकर किंवा
• सायहॅलोफॉप ब्यूटाइल 10% ईसी (क्लिंचर- डाऊ) 300 मिली/एकर वापरावे.

तणनाशके फवारताना घ्यावयाची काळजी:

• ढगाळ व पावसाळी वातावरण तसेच धुके किंवा पाऊस असताना फवारणी करू नये.
• वारा नसताना व जमिनीत ओलावा असताना उगवणीपूर्वी फवारणी करावी. स्वच्छ पाणी वापरावे.
• जमिनीवर फवारावयाचे तणनाशक चांगली मशागत केलेल्या ढेकळेरहित जमिनीवर फवारावे.
• तणनाशक ढेकळाखाली उगवणाऱ्या तणांपर्यंत पोचू शकत नाही. पर्यायाने पूर्णपणे नियंत्रण होत नाही.
• उगवणीपूर्व फवारणी पेरणी दिवशी किंवा दुसऱ्या दिवशी पिकाचे बी मातीने व्यवस्थित झाकल्यानंतरच करावी. पीक अंकुरण झाल्यावर फवारणी करू नये. उगवणीपूर्व तणनाशके फवारताना तणांची उगवण झालेली नसावी.
• फ्लॅट फॅन किंवा फ्लड जेट नोझल वापरावे. म्हणजे फवारणी सर्वत्र सारख्या प्रमाणात होईल. असे नोझल कमी दाबावर फवारा उडवते. त्यामुळे शेजारच्या पिकावर फवारा जात नाही.
• फवारणी स्वतःच्या अथवा शेजारच्या शेतात उडणार नाही याची संपूर्ण दक्षता घ्यावी. तणनाशकांचा संपर्क अन्य कीटकनाशके, बुरशीनाशके, बियाणे यांच्याशी येणार नाही याची काळजी घ्यावी.
• फवारणी स्वतःच्या अथवा शेजारच्या शेतात उडणार नाही याची संपूर्ण दक्षता घ्यावी.
• तणनाशकांचा संपर्क अन्य कीटकनाशके, बुरशीनाशके, बियाणे यांच्याशी येणार नाही याची काळजी घ्यावी.
• तणनाशके खरेदी करताना अंतिम वापराची मुदत तपासावी. मुदत संपलेली तणनाशके वापरू नयेत.
• रासायनिक तणनाशकांचा वापर हा तज्ज्ञांच्या सल्ल्यानेच करावा.
• तणनाशकांचा आवश्यकतेनुसार शिफारशीत प्रमाणात वापर करावा. तणनाशकांचा वारंवार आणि अतिरेकी वापर करणे टाळावे.
• तणनाशके वापरलेल्या जमिनीत दरवर्षी शेणखत, कंपोस्ट खत किंवा गांडूळ खताचा वापर करावा.

तुम्हाला तुमच्या भात पिकात कोणते तण आढळून आले व तुम्ही कशाप्रकारे नियंत्रण मिळवले? याबद्दलची माहिती आपल्या इतर शेतकरी मित्रांसह कमेंट्सद्वारे शेयर करा. सोबतच या लेखाला लाईक करायला आणि लेखावर कमेंट करायला विसरू नका. यासारख्या विविध पिकांच्या महत्वपूर्ण माहितीसाठी “तण व्यवस्थापन” चॅनेलला फॉलो करा.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (Frequently asked Questions):

1. भात पिकात आढळणारे मुख्य तण कोणते?

भात पिकात प्रामुख्याने गेथन, भृंगराज, केना, लुगवीया हे प्रमुख तण आढळून येतात.

2. महाराष्ट्रात भात पीक कुठे घेतले जाते?

महाराष्ट्रात भात पीक कोकण, विदर्भाचा नागपूर विभाग तसेच कोल्हापूर, पुणे, नाशिक, विभागाच्या सह्याद्री लगतच्या भागात घेतले जाते.

3. भारतात, भाताची लागवड कोणत्या भागांमध्ये केली जाते?

भारतात, भाताची लागवड साधारणपणे सहा वेगवेगळ्या भागां मध्ये केली जाते, ज्यात किनारपट्टीचा सखल प्रदेश, खोल पाण्याचे क्षेत्र, पावसावर आधारित सखल प्रदेश, पावसावर आधारित उंच प्रदेश, बागायती खरीप आणि बागायती रब्बी या भागांमध्ये केली जाते.