ऊस: खोडकिडीची लक्षणे, नुकसान आणि नियंत्रण (Sugarcane: Shoot Borer Symptoms, Damage and Control)

नमस्कार शेतकरी मित्रांनो,

ऊस हे उष्णकटिबंधीय व बहूवर्षीय पीक आहे. महाराष्ट्र हे भारतातील प्रमुख ऊस उत्पादक राज्यांपैकी एक आहे तसेच ऊस हे महाराष्ट्रातील महत्वाच्या नगदी पिकांपैकी एक पीक आहे. महाराष्ट्रात ऊस पिकावर विविध प्रकारच्या किडी व अनेक रोगांचा प्रादुर्भाव होतो. त्यामध्ये खोड कीड, कांडी कीड, शेंडे कीड, मूळ पोखरणारी अळी, खवले कीड तसेच पोक्का बोईंग, लालकूज, तांबेरा, ऊसाची चाबूक काणी आणि मर रोग या किडी व रोगांचा समावेश आहे. राज्यात ऊस पिकामध्ये येणाऱ्या प्रमुख 25 किडींपैकी खोड कीड ही अत्यंत महत्त्वाची कीड आहे. ही कीड वनस्पतीच्या खोडात राहून आतील भाग खाऊन नुकसान करते. या किडीच्या अळ्या फुटव्याच्या मधल्या पोंग्यात शिरून आतील भाग खातात त्यामुळे पोंगे वाळू लागतात. खोड किडीचा प्रादुर्भाव खोडवा पिकातही जास्त प्रमाणात असतो. खोडकिडीचे प्रौढ भुंगेरे साधारणतः मान्सूनपूर्व, जून महिन्याच्या पहिल्या पंधरवड्यात खोडातून बाहेर येतात. महाराष्ट्रात या किडीचा प्रादुर्भाव आडसाली (जुलै-ऑगस्ट) ते सुरू (फेब्रुवारी) लागवडीपर्यंत आढळतो. चला तर मग ऊस पिकासाठी घातक अशा या खोड किडीच्या लक्षणे, नुकसान आणि नियंत्रणा विषयीची अधिक माहिती जाणून घेऊया.

खोड किडीचा (Shoot Borer) प्रादुर्भाव कधी दिसून येतो?

• ऊस लागवडीपासून मोठ्या बांधणीपर्यंत पाण्याची कमतरता भासल्यास खोड किडीचा प्रादुर्भाव अधिक प्रमाणात दिसून येऊ शकतो.
• वाढलेल्या तापमानात आणि हलक्‍या जमिनीत या किडीचा प्रादुर्भाव जास्त जाणवतो.

खोड कीड (Shoot Borer) कशी ओळखायची?

• अंड्यातून नुकत्याच बाहेर आलेल्या अळ्या मऊ पेशींवर राहतात. नंतर या अळ्या खोडाच्या आत शिरुन उगवणाऱ्या कोंबाला 7-8 दिवसांत खाऊन टाकतात. त्यामुळे 12-18 दिवसांत आपणास पिकावर पोंगा मर दिसतो.
• या किडीचा प्रादुर्भाव फुटव्यावर व लागवडीपेक्षा खोडवा पिकात अधिक प्रमाणात दिसून येतो.
• सुरू लागवड जेवढी उशिरा होईल, त्या प्रमाणात या किडीचा प्रादुर्भाव जास्त आढळतो.
• या किडीमुळे नुकसान झालेले ऊसाचे पीक विरळ दिसते.
• खोड किडीचा नुकसान कालावधी हा ऊस उगवणीपासून ते मोठ्या बांधणीपर्यंत (साधारणतः 4 महिने) दिसून येतो.

खोड किडीचा जीवनक्रम (Life cycle of Shoot Borer) :

1) अंडी -

• मादी पतंग हिरवीगार व टोकाकडे वाकलेल्या पानांवर अंडी देतात.
• या किडीची अंडी उसाच्या जमिनीलगतच्या तीन हिरव्या पानावरील मध्यशिरेजवळ आढळतात.
• या किडीचा अंडी अवस्था 3 ते 6 दिवस राहते.

2) अळी -

• अंड्यातून बाहेर पडलेल्या अळीच्या अंगावर नारंगी रंगाचे पट्टे असतात.
• ती अळी रात्रीच्या वेळी ऊसाच्या कोवळ्या पानावर उपजीविका करते. परिणामी ऊसात पोंगा मर आढळतो.
• अळी अवस्था 22 ते 31 दिवस राहते.

3) कोष -

• कोष खोडामध्ये (पोंग्यात) तयार होतात.
• हे कोंब लांब, पिवळसर ते तपकिरी रंगाचे दिसतात.
• ही अवस्था 5 - 9 दिवस राहते.

4) पतंग -

• या किडीचा पतंग शक्‍यतो सूर्योदयापूर्वी बाहेर पडतो.
• प्रौढ अवस्था 5 - 9 दिवस राहते.

खोड किड प्रतिबंधात्मक उपाय आणि नियंत्रण व्यवस्थापन (Shoot Borer Preventive measures and control management) :

• हलक्‍या जमिनीत ऊसाची लागवड टाळावी.
• सुरू ऊसाची लागवड 15 फेब्रुवारी पूर्वीच करण्याचे नियोजन करावे.
• बेणे मळ्यातील निरोगी व कीड विरहीत बेण्याची निवड करावी.
• लागवडीच्या आधी ऊसाची टिपरी क्लोरपायरीफॉस 50% + सायपरमेथ्रिन 5% ईसी (देहात-सी स्क्वेअर) 200 मिली + कार्नेडाझिम + मॅन्कोझेब 200 ग्रॅम प्रति 100 लिटर पाण्यामध्ये 15 मिनिटे बुडवून लागण केल्यास किडीचा चांगल्या पद्धतीने बंदोबस्त होतो.
• पाण्याच्या पाळ्या जर वेळेवर देता येत नसतील, तर पाचटाचे योग्य प्रकारे मल्चिंग करणे अवश्‍य असते. त्यामुळे देखील खोडकिडीचा प्रादुर्भाव कमी होतो.
• बाळ भरणीच्या वेळी खतांचा डोस देताना - फिप्रोनिल 0.3% जीआर (देहात - स्लेमाईट) 5 किलो प्रति एकर किंवा क्लोरॅन्ट्रानिलिप्रोल ०.४% जीआर (देहात - Ataque GR) 5 किलो प्रति एकर द्यावे.
• ऊसामध्ये मका, ज्वारी व गहू ही आंतरपिके न घेता कांदा, लसूण, कोथिंबीर, पालक ही आंतरपिके घ्यावीत.
• ऊस लागवडीनंतर 40 ते 45 दिवसांनी 2 फुले ट्रायकोकार्ड प्रति एकर या प्रमाणात साधारणतः 10 ते 15 दिवसांच्या अंतराने शेतामध्ये लावावेत.
• किडीचा प्रादुर्भाव दिसू लागताच क्लोरैंट्रानिलिप्रोल 18.5% एससीची (देहात - Ataque) 60 मिली प्रति एकरी फवारणी करावी.
• खोडकीडग्रस्त वाळलेला पोंगा उपसून काढून नष्ट करावा.
• शेतात एकरी 5 कामगंध सापळे पिकाच्या उंचीच्या 1 फूट वर लावावे.

तुमच्या ऊसाच्या पिकात खोड किडीची कोणती लक्षणे दिसत आहेत का? तुम्ही काय उपाययोजना केल्या? याबद्दलची माहिती आपल्या इतर शेतकरी मित्रांसह कमेंट्सद्वारे शेयर करा. सोबतच या लेखाला लाईक करायला आणि लेखावर कमेंट करायला विसरू नका. यासारख्या विविध पिकांच्या महत्वपूर्ण माहितीसाठी “शेतकरी डॉक्टर” चॅनेलला फॉलो करा. तसेच ही माहिती अधिक शेतकऱ्यांपर्यंत पोहोचविण्यासाठी पोस्ट लाईक आणि शेयर करायला विसरु नका.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (Frequently asked Questions):

1. महाराष्ट्रात ऊस पिकाची लागवड कुठे होते?

ऊसाचे पीक प्रामुख्याने महाराष्ट्रातील सांगली, कोल्हापूर, सातारा, सोलापूर, पुणे येथे घेतले जाते.

2. ऊस पिकावर कोणते रोग व कीटक दिसून येतात?

ऊस पिकावर प्रामुख्याने खोड कीड, कांडी कीड, शेंडे कीड, मूळ पोखरणारी अळी, खवले कीड तसेच पोक्का बोईंग, लालकूज, तांबेरा, ऊसाची चाबूक काणी आणि मर रोग यासारख्या प्रमुख किडी व रोगांचा प्रादुर्भाव आढळतो.

3. खोड किडीचा (Shoot Borer) प्रादुर्भाव कधी वाढतो?

वाढलेल्या तापमानात आणि हलक्‍या जमिनीत या किडीचा प्रादुर्भाव जास्त जाणवतो.