खरबूज पिकातील तण व्यवस्थापन (Weed management in Muskmelon crop)

नमस्कार शेतकरी बंधूंनो.

महाराष्ट्रात खरबूजाची लागवड अंदाजे 660 हेक्टर क्षेत्रावर केली जाते. खरबूजाचे पीक हे उन्हाळी हंगामात नदीच्या पात्रात तसेच बागायती पीक म्हणून घेतले जाते. पंजाब, उत्तर प्रदेश, बिहार या राज्यांमध्ये तर खरबुजाची लागवड होतेच मात्र, महाराष्ट्रातील सर्वच जिल्ह्यांमध्ये खरबूजाची लागवड होते हे विशेष आहे. उन्हाळ्याच्या हंगामात नदीलगतच्या बागायत क्षेत्रामध्ये मोठ्या प्रमाणात हे फळपिक घेतले जाते. या पिकामध्ये अनेक प्रकारचे तण आढळून येतात. तण व्यवस्थापन योग्य पद्धतीने न केल्यास मुख्य पिकामध्ये आणि तणांमध्ये हवा, अन्नद्रव्ये, सूर्यप्रकाश, जागा इ. साठी स्पर्धा तयार होते परिणामी उत्पादनामध्ये घट येते म्हणूनच योग्य वेळी योग्य पद्धतीने तण नियंत्रण करणे गरजेचे आहे. चला तर मग जाणून घेऊया खरबूज पिकातील तण व्यवस्थापनाविषयीची माहिती.

खरबूज पिकाचे तणांमुळे होणारे नुकसान (Damage in Muskmelon crop due to Weeds):

• जमिनीतील ओलावा, पोषक तत्वे, सूर्यप्रकाश आणि जागेसाठी तण पिकाशी स्पर्धा करतात त्यामुळे उत्पादन कमी होते.
• तणांची तीव्रता सामान्यतः अल्फिसोल (लाल माती) मध्ये व्हर्टिसॉल (काळी कापूस माती) पेक्षा जास्त असते, रब्बी आणि उन्हाळी हंगामापेक्षा खरीप हंगामात तणांची तीव्रता जास्त दिसून येते.
• तण वनस्पती परिसर, लागवडीचा हंगाम आणि मातीच्या प्रकारानुसार भिन्न असतात.
• चिकणमाती मातीत बारमाही तण आणि लाल मातीत वार्षिक तण समस्याप्रधान असतात, खरबूज पिकाशी संबंधित सामान्य बारमाही तण म्हणजे हरळी(सिंडन डॅक्टिलॉन), मोथा (सायपेरस रोटंडस) आणि चांद वेल (कॉन्व्होल्युलस आर्वेन्सिस).
• वार्षिक गवतांमध्ये Dianebra retroflexa, Panicum isachne in vertisols आणि Digetartia marginata, Dactylocatinum aeqyptinum हे लाल मातीतील सामान्य तण आहेत.
• कॉमेलिना बेंघालेन्सिस, सायनोटिस एसपीपी हे सामान्यपणे पाहिले जाणारे इतर डिकॉट तण आहेत.

खरबूज पिकामधील तण नियंत्रणासाठी आंतरमशागत:

• आंतरमशागतीची मुख्य उद्दिष्टे आहेत (अ) तणांचे नियंत्रण (ब) मातीत हवा खेळती ठेवणे (क) जमिनीतील ओलावा टिकवणे (ड) बाष्पीभवन टाळण्यासाठी मातीचे आच्छादन तयार करणे.
• खरबूज पिकात आंतरमशागत प्रामुख्याने कुदळाच्या सहाय्याने केली जाते.
• कुदळाची रुंदी ओळ लावणीच्या अंतरावर आणि अचूकतेवर अवलंबून असते.
• पिकाच्या वाढीच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात, आंतरमशागत करताना रोपे गाडली जाणार नाहीत किंवा फांद्या तुटणार नाहीत याची काळजी घ्यावी लागते.
• भेगा पडू नयेत आणि जमिनीत ओलावा राहावा म्हणून खरबूज पिकात तण नसतानाही वारंवार आंतरमशागत केली जाते.

खरबुजाच्या शेतात करावयाच्या मल्चिंग विषयी माहिती:

• खरबुजाच्या शेतात दोन प्रकारचे मल्चिंग करता येते.
• पहिले म्हणजे सेंद्रिय (Organic Farming) मल्चिंग यामध्ये पेंढा, पाने इत्यादींचा वापर करून पिकाचे संरक्षण केले जाते याला नैसर्गिक मल्चिंग असेही म्हणतात.
• दुसरे म्हणजे प्लास्टिक मल्चिंग हे बाजारात सहज उपलब्ध होते. हे सेंद्रिय मल्चिंगपेक्षा महाग आहे. पण ते खरबुजाच्या झाडांना पूर्ण संरक्षण देते.

खरबूज पिकात तणनाशकांचा वापर (Use of herbicides in Muskmelon crop) :

खरबूज शेत तयार करण्यापुर्वी:

• ऑक्सीफ्लोरफेन 23.5% ईसी (डाऊ-गोल) एकरी 120 मिलीची 400 लिटर पाण्यातून ओलसर जमिनीत फवारणी करावी.
• रुंद पानांचे तण उगवणीपुर्वी आणि उगवणीनंतर देखील हे नियंत्रणासाठी उपयोगी ठरते.
• पिक लागवडीपुर्वी शेताची मशागत करुन मगच लागवड करावी.
• हे तणनाशक लागवड करण्याच्या 90 ते 120 दिवस अगोदर वापरावे.

खरबूजाच्या तयार केलेल्या शेतावरिल तण नियंत्रण:

• तण 1 ते 6 इंचाचे असतांना पॅराक्वॅट डिक्लोराईड 24% एसएल (देहात-चॉपऑफ) 800 ते 1000 मिली / एकर फवारणी करावी.
• तणांसोबत उगवुन आलेले किंवा पुर्नलागवड केलेले रोप देखिल मरुन जाते, त्यामुळे शक्यतो लागवड करण्यापुर्वीच तणनाशक वापरावे.
• फवारणी करतांना जमिनीला चिकटुन फवारणी करावी, खरबूजाच्या पानांवर हे तणनाशक उडाल्यास पिकास इजा पोहचते, काळजी पुर्वक फवारणी घ्यावी.
• तणांचे नियंत्रण हे तणांच्या बहुतांशी उंचीवर अवलंबुन असते.

खरबूजाचे पीक उगवणीनंतर:

• खरबूज लागवड करण्यापुर्वी किंवा लागवड केल्यानंतर वापरता येणारे तणनाशक पेंडिमिथालिन 30% ईसी (अडामा पेंडिगम) 1 लिटरची 400 लिटर पाण्यातून फवारणी करावी.
• मेटाक्लोर 50% ईसी (युपीएल-ॲमिकस) ची 800 मिली / एकर फवारणी करतांना जमिनीला चिकटुन करावी.
• फवारणी करतांना जमिनीला चिकटुन फवारणी करावी, खरबूजाच्या पानांवर हे तणनाशक उडाल्यास पिकास इजा पोहचते, काळजी पुर्वक फवारणी घ्यावी.
• तणांचे नियंत्रण हे तणांच्या बहुतांशी उंचीवर अवलंबुन असते
• (वरिल माहिती उपयुक्त आहे तरी तणनाशक शिफारस स्व-जबाबदारी वर वापरावे!)

तणनाशक फवारताना घ्यावयाची काळजी (Precautions to be taken while spraying herbicides) :

• तणनाशके खरेदी करताना अंतिम वापराची मुदत तपासावी. मुदत संपलेली तणनाशके वापरू नयेत.
• तणनाशकांच्या फवारणीसाठी स्वतंत्र व पाठीवरचा पंप वापरावा.
• रासायनिक तणनाशकांचा वापर हा तज्ज्ञांच्या सल्ल्यानेच करावा.
• तणनाशके फवारताना जमीन ढेकळेरहित, भुसभुशीत असावी. जमिनीमध्ये ओल असावी.
• तणनाशकांची फवारणी करण्यापूर्वी वाऱ्याचा वेग, स्वच्छ सूर्यप्रकाश आणि पाऊस येण्याची शक्यता या बाबी विचारात घ्याव्यात.
• फवारणीवेळी फवारा मारणाऱ्या व्यक्तीने मागे सरकत जावे. जेणेकरून तणनाशके फवारलेल्या जागी पावले पडणार नाहीत.
• तणनाशकांची फवारणी सर्व ठिकाणी एकसमान दाबाखाली करावी. फवारणीसाठी फ्लॅट फॅन किंवा फ्लडजेट नोझल वापरावेत.
• उभ्या पिकांमध्ये फवारणी करताना द्रावण मुख्य पिकांवर किंवा इतर पिकांवर जाणार नाही याची काळजी घ्यावी. यासाठी हूडचा वापर करावा.
• तणनाशकांचा आवश्यकतेनुसार शिफारशीत प्रमाणात वापर करावा. तणनाशकांचा वारंवार आणि अतिरेकी वापर करणे टाळावे.
• तणनाशके वापरलेल्या जमिनीत दरवर्षी शेणखत, कंपोस्ट खत किंवा गांडूळ खताचा वापर करावा.

तुम्ही खरबूज पिकाचे तणांपासून कसे संरक्षण करता? आणि कोणती तणनाशके वापरता? याबद्दलची माहिती आपल्या इतर शेतकरी मित्रांसह कमेंट्सद्वारे शेयर करा. सोबतच या लेखाला लाईक करायला आणि लेखावर कमेंट करायला विसरू नका. यासारख्या विविध पिकांच्या महत्वपूर्ण माहितीसाठी “तण व्यवस्थापन” चॅनेलला फॉलो करा. तसेच ही माहिती अधिक शेतकऱ्यांपर्यंत पोहोचविण्यासाठी पोस्ट लाईक आणि शेयर करायला विसरु नका.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (Frequently asked Questions):

1. खरबूज पिकाची लागवड कधी करावी?

खरबूज पिकाची लागवड जानेवारी ते फेब्रुवारी महिन्यात करावी.

2. खरबूज पिकात आंतरमशागतीची मुख्य उद्दिष्टे कोणती?

(अ) तणांचे नियंत्रण (ब) मातीत हवा खेळती ठेवणे (क) जमिनीतील ओलावा टिकवणे (ड) बाष्पीभवन टाळण्यासाठी मातीचे आच्छादन

3. तणनाशकांच्या वापरासाठी योग्य वेळ कोणती?

सकाळी लवकर किंवा संध्याकाळी करावी. फवारणी करताना जमिनीत ओलावा असणे आवश्यक आहे.