हिंग पिकातील प्रमुख रोग आणि त्यांचे व्यवस्थापन (Asafoetida : Major Diseases, Symptoms and Control)

नमस्कार शेतकरी बंधूंनो,

देहात परिवारात आपले सहर्ष स्वागत आहे!

प्राचीन काळापासून भारतातील खाद्यपदार्थांमध्ये हिंगाला विशेष महत्व आहे. खाद्यपदार्थ आणि आयुर्वेदिक औषधे बनवण्यासाठीही हिंगाचा वापर मोठ्या प्रमाणावर होतो. मात्र, भारतात हिंगाचे उत्पादन खूपच कमी आहे किंवा असं म्हटलं तरी काही वावगं ठरणार नाही की भारतात हिंग उत्पादित केला जात नाही. त्यामुळे इतर देशांतून हिंगाची आयात करावी लागते. अफगाणिस्तानामधून भारतात हिंग आयात केले जाते. मात्र मित्रांनो आता भारतात हिंग शेती करता येणे शक्य बनले आहे. चला तर मग जाणून घेऊया हिंग पिकातील रोगांविषयीची माहिती.

मर रोग (Fusarium wilt):

मर रोग हा एक बुरशीजन्य रोग आहे ज्यामुळे, हिंगाची झाडे कोमेजतात, पिवळी पडतात आणि शेवटी मरतात.

लक्षणे (Symptoms):

• मर रोगाची लक्षणे हिंगाची निम्मी वाढ होईपर्यंत दिसत नाहीत.
• प्रथम पाने पिवळी पडतात व रोप वाळण्यास सुरुवात होते.
• लागण झालेल्या रोपाची मुळे कुजतात आणि रोप अलगदपणे उपटून येते.
• शेवटी संपूर्ण रोप वाळते आणि मरते.

नियंत्रणाचे उपाय (Remedy):

• शेतात स्वछता ठेवावी.
• प्रतिबंधात्मक उपाय म्हणून बेणे 0.1% बाविस्टीन (क्रिस्टल)च्या द्रावणात (100 लिटर पाण्यात 100 ग्रॅम बावीस्टीन) 10 मिनिटे बुडवून ठेवून नंतर लागवड करावी.

भुरी रोग (Powdery Mildew):

पावडरी बुरशी हा एक बुरशीजन्य रोग आहे जो रोपाच्या पृष्ठभागावर पांढऱ्या पावडरीच्या वाढीमुळे होतो, ज्यामुळे पाने विकृत होतात आणि प्रकाश संश्लेषण कमी होते.

लक्षणे (Symptoms):

• पानांच्या वरील बाजूस पांढऱ्या रंगाचे डाग दिसून येतात.
• वाढत्या प्रसारासोबत हे डाग मोठे व भुरकट रंगाचे होत जातात.
• घडांवर पांढऱ्या रंगाच्या बुरशीची वाढ दिसून येते.
• कालांतराने हे डाग काळसर होतात आणि घडाचा दर्जा पूर्णपणे ढासळतो
• हा रोग देठ, खोड आणि फळांवरही पसरतो. यामुळे वेलींची वाढ खुंटते.
• दमट हवामानात या रोगाचा प्रभाव जास्त होतो.
• भुरी रोग झाल्यास पाने मोठ्या संख्येने गळण्यास सुरुवात होते.

नियंत्रणाचे उपाय (Remedy):

• हेक्साकोनाजोल 5% ईसी (टाटा - कॉन्टाफ) 200 मिली/200 लीटर किंवा
• मायक्लोब्युटानिल 10% डब्ल्यू पी (Dow - systhane) 80 ग्रॅम/200 लीटर किंवा
• अझॉक्सीस्ट्रोबिन 11% + टेबुकोनाझोल 18.3% डबल्यु/डबल्यु (देहात - ॲझिटॉप) 200 मिली/200 लीटर  किंवा
• डायफेनोकोनाझोल 25% ईसी (सिजेंटा - स्कोर) 100 मिली/200 लीटर किंवा
• टेट्राकोनाझोल 3.8% ईडबल्यु (पेप्टेक बायोसाइंसेज - PBL) 150 मिली/ 200 लीटर पाण्यातून एकरी फवारणी करावी.

मूळ कूज (Root Rot):

मूळ कूज हा रोग विविध माती - जनित रोगजनकांमुळे होतो जे हिंगाच्या मुळांना संक्रमित करतात, ज्यामुळे वाढ खुंटते, पाने पिवळी पडतात आणि रोपांचा मृत्यू होतो.

लक्षणे (Symptoms):

• पाने व खोड करड्या रंगाचे होतात आणि रोगग्रस्त पीक नष्ट होते.
• संक्रमित वनस्पतींची मुळे ठिसूळ आणि कोरडी होतात.

नियंत्रणाचे उपाय (Remedy):

• उन्हाळ्यात खोल नांगरणी करा. प्रतिरोधक वाणांची लागवड करा.
• जास्त तापमानातील रोपे लागवडीसाठी टाळा.
• कार्बेन्डाजिम 50% डब्ल्यूपी (क्रिस्टल-बाविस्टिन) - 2.5 ग्रॅम ने प्रति किलो बियाण्यावर बीजप्रक्रिया करावी.
• कार्बेन्डाजिम 50% डब्ल्यूपी (क्रिस्टल-बाविस्टिन) - 400 ग्रॅम किंवा
• मॅन्कोझेब 64% डब्ल्यूपी + मेटलैक्सिल 8% (टाटा - रॅलीस मास्टर) - 500 ग्रॅमने ड्रेंचिंग करावे.

केवडा (Downy Mildew):

केवडा हा एक बुरशीजन्य रोग आहे ज्यामुळे हिंगाच्या पानांवर पिवळसर बुरशीची वाढ होते व पाने कोमेजतात.

लक्षणे (Symptoms):

• केवडा रोगाचा शिरकाव हिरव्या भागावरील त्वचारंध्रा किंवा जखमेतून होत असतो.
• हा रोग पावसाच्या मदतीने निरोगी भागावर पसरून रोगाचा प्रसार करतो.
• भौतिक गुणधर्म हरवलेल्या जमिनीमध्ये तसेच आद्रतायुक्त हवामानात डाऊनी या रोगाचा प्रादुर्भाव मोठया प्रमाणात होतो.
• या रोगामुळे हिंग पिकाचे मोठया प्रमाणात नुकसान होते.
• या रोगाला दमट वातावरण अनकूल असते.
• या रोगामुळे ग्रस्त भाग निकामी होतो या रोगाला पोषक हवामान असल्यास रोगाचे नियंत्रण करणे अवघड होते.
• या रोगाची लक्षणे वेलीच्या सर्व हिरव्या भागांवर आढळतात.
• हिरव्या पानांवर सुरवातीस लहान तेलकट डाग पडतात.
• पानाच्या खालील भागावर ठिपका असलेल्या ठिकाणी बुरशीची वाढ दिसते.

नियंत्रणाचे उपाय (Management) :

• मॅन्कोझेब 75% डब्ल्यूपी (देहात DEM-45) 400 ग्रॅम/ 200 लीटर किंवा
• रोगाचा प्रादुर्भाव दिसताच, मेटॅलॅक्सिल एम 4.0 % + मॅन्कोझेब 64 % डब्ल्यू/डब्ल्यू (सिजेंटा-रिडोमिल गोल्ड) 400 ग्रॅम/ 200 लिटर पाण्यातून फवारावे किंवा
• कॅप्टन 50% डबल्युपी (पेप्टेक बायोसाइंसेज-PBL) 1000 ग्रॅम एकर किंवा
• सायझोफॅमिड 34.5% एससी (यूपीएल-रॅनमॅन) 160 मिली/ 200 लीटर एकर किंवा
• मेटीराम 70% डबल्यु जी (बीएएसएफ-पॉलीराम) 160 ग्रॅम/ 200 लीटर एकर फवारणी करावी.

जिवाणूजन्य पानांवरील ठिपके (Bacterial Leaf Spot):

हा रोग सारकोस्पोरा तसेच अलटर्निया बुरशीच्या प्रजातीमुळे होतो.

लक्षणे:

• जिवाणूजन्य पानांचे ठिपके हिंगाच्या पानांवर गडद, ​​पाण्याने भिजलेल्या घावांद्वारे दिसतात, ज्यामुळे शेवटी पाने गळतात आणि नुकसान होते.
• झाडाच्या पानावर, खोडावर व शेंगावर तपकिरी रंगाचे, विशिष्ट आकाराचे व आकारमानाचे गडद वलय असलेले ठिपके आढळतात.
• कालांतराने पानावरील ठिपक्यांचा आतील भाग गळून पानाला छिद्रे पडतात.
• आद्र हवामान या रोगाच्या प्रसारास अनुकूल ठरते.

रोग व्यवस्थापन:

• पेरणीपूर्वी बियाण्यास (कार्बॉक्सिन 37.5% + थायरम 37.5%) मिश्र घटक 3 ग्रॅम प्रति किलो या प्रमाणात बीजप्रक्रिया करावी.
• रोगाचा प्रादुर्भाव आढळून आल्यास टेबुकोण्याझोल 10% डब्लूपी + सल्फर 65% डब्लूजी (हरू - सुमिटोमो ) 400 ग्रॅम प्रति 200 ली पाण्यात मिसळून एकरी फवारणी करावी.

फवारणी करताना घ्यावयाची काळजी:

• फवारणीसाठी गढूळ पाणी वापरू नये. स्वच्छ पाणीच वापरावे.
• फवारणी द्रावण प्लास्टिक बकेटमध्ये करावे.
• शक्य झाल्यास फवारणीच्या वेळेस आपण स्वतः शेतात हजर राहावे.
• फवारणीच्या दिवशी ढगाळ वातावरण असल्यास शक्यतोवर फवारणी करू नये व केल्यास बेस्ट स्टीकरचा वापर अवश्य करावा. तरीही ताबडतोब पाऊस पडल्यास फवारणीचा फायदा होत नाही.
• औषध तयार करताना प्रथम थोड्या पाण्यात घेऊन नंतर जास्त पाण्यात मिसळावे व व्यवस्थित ढवळून घ्यावे.
• फवारणी शक्यतोवर सकाळी व दुपारी 4 नंतर करावी. जास्त उन्हामध्ये कृषी रसायनांचे विघटन होते व पाहिजे तसे परिणाम दिसत नाहीत.
• तणनाशकांचा पंप फवारणीसाठी शक्यतोवर वापरू नाही.
• एकाच औषधाचा किंवा एकाच गटातील औषधांचा सतत वापर करू नये. त्यामुळे किडींमध्ये प्रतिकारशक्ती वाढते.
• कीटकनाशके, बुरशीनाशके, संजीवके, एकत्र फवारताना त्यांची सुसंगतता पडताळून पाहावी. द्रावण घट्ट झाल्यास, फाटल्यास किंवा न विरघळल्यास फवारू नये.
• फवारणीसाठी तयार करून ठेवलेल्या द्रावणाचा ताबडतोब वापर करावा, ते जास्त काळ ठेवू नये.
• फवारणी सर्व झाडावर खालीवर पानांच्या मागे-पुढे एकसमान होईल याची काळजी घ्यावी.

तुम्ही तुमच्या हिंग पिकामधील प्रमुख रोगांचे व्यवस्थापन कसे करता? याबद्दलची माहिती आपल्या इतर शेतकरी मित्रांसह कमेंट्सद्वारे शेयर करा. सोबतच या लेखाला लाईक करायला आणि लेखावर कमेंट करायला विसरू नका. यासारख्या विविध पिकांच्या महत्वपूर्ण माहितीसाठी “कृषी ज्ञान” चॅनेलला फॉलो करा.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (Frequently asked Questions):

1. हिंग पिकाला लागणारे प्रमुख रोग कोणते?

भुरी, मर, केवडा, मूळ कूज आणि जिवाणूजन्य पानांवरील ठिपके हे हिंग पिकाला लागणारे प्रमुख रोग आहेत.

2. हिंग पिकास कोणते हवामान उपयुक्त आहे?

हिंग पिकासाठी थंड ते कोरडे हवामान उपयुक्‍त आहे.

3. हिंगाचे पीक कोणत्या जमिनीत घेता येते?

हिंगाचे पिक डोंगराळ प्रदेशात तसेच वालुकामय, चिकणमाती असलेल्या जमिनीत घेता येते.