पान शेतीविषयक माहिती (Betel Leaf Farming)

नमस्कार शेतकरी बंधूंनो,

देहात परिवारात आपले सहर्ष स्वागत आहे!

भारतात चौका चौकात किंवा हॉटेलच्या बाहेर पानाची टपरी हमखास बघायला मिळते तसेच महाराष्ट्रात देव कार्यात देखील सुपारीच्या पानांना विशेष महत्व आहे. या पानाच्या शेतीला नागवेलीची अथवा पानवेलीची शेती देखील म्हंटले जाते. नागवेलीचे मूळ इंडोनेशियातील जावा बेट मानले जाते. तेथून त्याचा आशिया खंडात व इतर देशात प्रसार झाला व भारत, श्रीलंका, अग्नेय आशियाई देश व आफ्रिकेतील काही देशांत या वेलीची लागवड करण्यात आली. आज भारतामध्ये महाराष्ट्र, गुजरात व बंगालमध्ये नागवेलीची मोठ्या प्रमाणावर शेती केली जाते. आज आपण याच नागवेलीच्या शेती विषयीची माहिती जाणून घेणार आहोत.

सुपारीच्या पानांची ओळख (Betel Leaf):

• सुपारीच्या पानांचा रंग हिरवा आणि आकार हृदयाच्या आकाराचा असतो.
• जगभरात सुपारीच्या 90 पेक्षा जास्त प्रजाती आढळतात.
• सुपारीच्या पानांच्या अनेक जाती आहेत त्यापैकी 45 प्रकारच्या जाती भारतात आढळतात.
• भारतात हे पीक नगदी पीक म्हणून घेतले जाते.

सुपारीच्या पानांच्या लागवडीसाठी योग्य हवामान (Suitable climate for betel leaf cultivation) :

• सुपारीची पाने अधिक पाऊस असलेल्या, सावलीच्या ठिकाणी चांगली वाढतात.
• या पिकाची वाढ होण्यासाठी सुमारे किमान 10 अंश तर कमाल 40 अंश तापमान लागते.
• उष्ण तसेच कोरडी हवा या पिकाच्या वाढीसाठी धोकादायक आहे.
• थेट सूर्यप्रकाशाच्या तुलनेत सुपारीची पाने सावलीची जागा पसंत करतात.
• त्यामुळे बहुतेकदा यांची लागवड इतर मोठ्या झाडांसोबतच केली जाते. याचा दुहेरी फायदा होतो.
• सावली तर मिळतेच त्याचबरोबर वेलीला वाढण्यासाठी आधारदेखील मिळतो.

सुपारीच्या पानांच्या लागवडीसाठी योग्य जमीन (Suitable Land for betel leaf cultivation) :

• चिकणमातीमध्ये सुपारीची चांगली वाढ होऊ शकते.
• जमिनीत पाण्याचा निचरा करण्याची उत्तम व्यवस्था असावी.
• उत्तम परिणाम आणि उच्च उत्पादनासाठी, जमिनीत सेंद्रिय कंपोस्ट मिसळा. इतर हंगामात वेळोवेळी पाणी द्या परंतु पावसाळ्यात, पावसाचे पाणी झाडांसाठी पुरेसे आहे आणि पावसाळ्यात पाण्याचा निचरा करण्याची योग्य व्यवस्था आहे हे सुनिश्चित करा.
• सुपारीच्या पानांना पाण्याची गरज असते, परंतु ते पाणी साचणे सहन करू शकत नाहीत. त्यामुळे फक्त माती ओलसर ठेवा.

सुपारीच्या पानांच्या लागवडीसाठी योग्य हंगाम  (Suitable Season for betel leaf cultivation) :

• सुपारीची लागवड पावसाळ्यात किंवा पावसाळा संपल्यानंतर ऑक्टोबर मध्ये करावी.
• जर आपण पावसाळ्यात लागवड करणार असाल तर बंदिस्त जागेत लागवड करू शकता परंतु ऑक्टोबरमध्ये लागवड करायची असल्यास झाडे मोकळ्या जागेत लावावीत.

सुपारीच्या पानांच्या लागवडीसाठी पानांचे प्रकार:

• जगात सुमारे 100 प्रकारची पाने आहेत.
• ज्यापैकी भारतात 40 तर पश्चिम बंगाल मध्ये 30 प्रकारची पाने आढळून येतात.
• पानांचे प्रामुख्याने पाच प्रकार आहेत त्यामध्ये देसावरी, बांगला, कापूरी, मिथा आणि सांची यांचा समावेश आहे.
• भारतात सांची आणि कापुरी हे द्विपकल्पीय पीक घेतले जाते तर उत्तर भारतात देसवारी आणि बांगला हे पीक घेतले जाते.
• पश्चिम बंगालमध्ये मिठाई करण्याच्या दृष्टीने पाने पिकवली जातात.

सुपारीच्या पानांची लागवड:

• सुपारीच्या पानांची लागवड पावसाळ्यात किंवा पावसाळा संपल्यानंतर ऑक्टोबर मध्ये करावी.
• जर आपण पावसाळ्यात लागवड करणार असाल तर बंदिस्त जागेत लागवड करू शकता परंतु ऑक्टोंबर मध्ये लागवड करणार असाल तर झाडे मोकळ्या जागेत लावावीत.
• सुपारीच्या पानांची लागवड करण्यासाठी 4-5 फांद्या असलेली कटिंग घ्यावी व ती अशा प्रकारे लावावी कि 2-3 फांद्या जमिनीत जातील.
• खुल्या लागवड पद्धतीने एका एकरमध्ये 16,800 ते 30,000 कलमांची लागवड केली जाते.
• बंद आयताकृती लागवड पद्धतीसाठी 40,000 ते 50,000 कलमे लावू शकतो.
• पीकाची योग्य वाढ होण्यासाठी पिकानुसार वेल पसरणे गरजेचे आहे. त्यामुळे चांगली फळधारणा व्हावी म्हणून 2 मीटर रुंद खाटा बनवल्या जातात.
• लगतच्या दोन बेडच्या मध्ये ड्रेनेज ट्रेंच 0.5 मीटर रुंदी 0.5 मीटर खोली केली जाते. त्यानंतर या पानाची बीजे लांब रांगांमध्ये लावली जातात.
• बेडच्या काठावर मोठी झुडपे लावली जातात, ज्याचा उपयोग आधार जगण्यासाठी वेली बांधण्यासाठी आणि सुपारीची पाने पॅक करण्यासाठी केला जातो.
• जेव्हा वेलीची लांबी ही 4 मीटरपेक्षा जास्त होते त्यावेळी उंची राखण्यासाठी त्यांना वरच्या बाजूला ठेवले जाते.

पाण्याचे नियोजन :

पानांची लागवड केली की आठवड्यात 1 वेळ पाणी द्यावे त्यानंतर एक महिन्यात त्याची उगवण होऊन वाढ सुद्धा होते.

15 - 20 सेमी वाढ झाली की त्यावेळी छताचा आधार देणे गरजेचे आहे.

छताचा योग्य प्रकारे आधार दिला की योग्य प्रकारे वाढ होते.

15 - 20 दिवसांनी वाढीप्रमाणे त्यांना तपासणे गरजेचे आहे.

कापणीची वेळ:

महाराष्ट्रात कापणी मे ते जून महिन्यात केली जाते.

सुपारीच्या पानांची उत्पादन क्षमता:

सुपारीच्या वनस्पतीचे सरासरी वार्षिक उत्पादन प्रति झाड सुमारे 60 ते 70 पाने आणि प्रति एकरी 24 ते 28 लाख पाने असते. प्रति एकर उत्पन्न रु. 7 - 8 लाख असून त्यातून खर्च वजा केल्यास जवळपास रु. 5 लाख फायदा होतो.

अशा प्रकारे योग्य रित्या, आपल्या शेतातील मातीनुसार योग्य हवामानानुसार पानवेलीची लागवड केल्यास भरपूर उत्पादन मिळू शकते. तुम्ही तुमच्या नागवेलीच्या पिकाच्या लागवडीकरता कोणते तंत्र वापरता? याबद्दलची माहिती आपल्या इतर शेतकरी मित्रांसह कमेंट्सद्वारे शेयर करा. सोबतच या लेखाला लाईक करायला आणि लेखावर कमेंट करायला विसरू नका. यासारख्या विविध पिकांच्या महत्वपूर्ण माहितीसाठी “कृषी ज्ञान” चॅनेलला फॉलो करा. तसेच तुमच्या समस्यांच्या निवारणासाठी आमच्या टोल फ्री क्रमांक 1800-1036-110 वर संपर्क साधून कृषी तज्ञांकडून मोफत सल्ला मिळवा.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (Frequently asked Questions):

1. सुपारीच्या पानांच्या लागवडीसाठी योग्य हवामान कोणते?

सुपारीची पाने अधिक पाऊस असलेल्या, सावलीच्या ठिकाणी चांगली वाढतात.

2. सुपारीच्या पानांच्या लागवडीसाठी योग्य जमीन कोणती?

सुपारीच्या पानांच्या लागवडीसाठी चिकणमाती असणारी जमीन योग्य मानली जाते.

3. सुपारीची लागवड कधी करावी?

सुपारीची लागवड पावसाळ्यात किंवा पावसाळा संपल्यानंतर ऑक्टोबर मध्ये करावी.