डाळिंब पिकातील तेल्या रोगाचे नियंत्रण व व्यवस्थापन! (Control and management of Oily Spot disease in Pomegranate crop!)

नमस्कार शेतकरी बंधूंनो,

देहात परिवारात आपले सहर्ष स्वागत आहे!

डाळिंब हे भारतातील एक महत्त्वाचे फळ पीक आहे. डाळींबाची लागवड फार प्राचीन काळापासून म्‍हणजे इ.स. पुर्व 3500 वर्षापूर्वी झाल्‍याचा उल्‍लेख आढळून येतो; डाळींबाचे उगमस्‍थान इराण आहे. डाळिंबाच्या लागवडीत भारताचा जगात पहिला क्रमांक लागतो. भारतात, महाराष्ट्र, कर्नाटक, गुजरात, आंध्र प्रदेश, मध्य प्रदेश, तामिळनाडू राजस्थान ही प्रमुख डाळिंब उत्पादक राज्ये आहेत. महाराष्ट्रात रोजगार हमी योजने अंतर्गत फळबाग लागवड सुरु होण्‍यापूर्वी सन 1989-90 मध्‍ये डाळिंब पिकाखाली 7700 हेक्‍टर क्षेत्र होते. डाळिंब पिकाची लागवड अहमदनगर, पुणे, सांगली, सोलापूर, वाशिम या जिल्ह्यात प्रामुख्‍याने होत असून इतर जिल्ह्यातही मोठया प्रमाणावर होत आहे. सद्यस्थितीत महाराष्‍ट्रामध्‍ये डाळिंब पिकाखाली 73027 हेक्‍टर क्षेत्र असून त्‍यापैकी सुमारे 41000 हेक्‍टर क्षेत्र उत्‍पादनाखाली आहे. अवर्षण प्रवण भागामध्‍ये हलक्‍या जमिनीत व कमी पावसावर तग धरणारे हे झाड असल्यामुळे या पिकाच्‍या लागवडीखालील क्षेत्रात मोठी वाढ होत आहे. डाळिंब पिकात हवामानानुसार अनेक रोगांचा प्रादुर्भाव झाल्याचे दिसून येते त्यातीलच एक म्हत्वाचा रोग म्हणजे "तेल्या" या रोगाचा प्रादुर्भाव हा जुलै ते सप्टेंबर या कालावधीत होतो. बागेतील आद्रता, अतिरिक्त सिंचन, अस्वच्छता, झाडांची अति गर्दी व योग्य प्रकारच्या फवारणीचा अभाव इत्यादी कारणांमुळे तेल्या रोगाचा प्रादुर्भाव डाळिंब बागेत वाढत जातो. आजच्या आपल्या या लेखात आपण याच रोगाच्या नियंत्रण व व्यवस्थापनाविषयीची माहिती जाणून घेणार आहोत.

डाळिंब पिकातील तेल्या रोगाविषयी (Oily Spot disease in Pomegranate crop):

• डाळिंब पिकातील तेल्या हा Xanthomonas axonopodis या जिवाणूमुळे होणारा रोग आहे.
• हा रोग पाने, फुले, फळ, फांदी आणि खोड याचे नुकसान करतो.

डाळिंब पिकातील तेल्या रोगाची लक्षणे (Symptoms of Oily Spot disease in Pomegranate crop):

• प्रथमावस्थेत रोगाचे डाग हे तेलकट, अनियमित, लंबगोलाकार तसेच एकमेकात मिसळत असलेले मध्यभागी काळसर पडलेले आढळून येतात.
• फळांवर लहान डाग एकत्र आले की मोठ्या डागात रूपांतर होते. फळांवर या डागांमुळे आडवे उभे तडे जातात.
• फळावर डाग पडल्यामुळे त्यांची प्रत पुर्णपणे खराब होते परिणामी फळांना बाजारभाव मिळत नाही.
• उन्हात हे डाग बघितले की तेलासारखे चमकतात. डाग मोठा झाल्यावर पाने ज्विळी पडून गळून पडतात.
• खोडावर पडणारा डाग खोलवर गेल्यास खाच तयार होते आणि तेथून झाड मोडते. तसेच फांद्यांवर डागांची तीव्रता वाढल्यावर फांद्या डागा पासून मोडतात.
• रोगामुळे 30 ते 50% नुकसान होते, परंतु वाढीस पोषक वातावरण असताना अतिरोगग्रस्त बागेत 80 ते 100% नुकसान होऊ शकते.

डाळिंब पिकातील तेल्या रोग व्यवस्थापन (Management of Oily Spot disease in Pomegranate crop):

• जिथे या रोगाचा प्रादुर्भाव अधिक दिसून येतो अशा भागात शक्यतो हस्त बहार घ्यावा.
• बागेस ठिबक सिंचनाद्वारे पाणी द्यावे.
• बागेत पाणी साठणार नाही, याची काळजी घ्यावी.
• प्रत्येक झाडास तीन ते चार खोड ठेवावेत, तसेच जमिनीपासून दोन फुटापर्यंत खोडावर फांद्या ठेवू नयेत.
• सर्व खोडांना जमिनीपासून दोन फुटापर्यंत बोर्डो पेस्टचा लेप पावसाळी वातावरण सुरू होण्यापुर्वी लावावा.
• तसेच छाटणीनंतर कॉपर ऑक्सीक्लोराईड 500 ग्रॅम + 20 मिली स्टिकर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी.
• छाटणीची व इतर अवजारे निर्जंतुक करून वापरावीत. त्यासाठी 1.5 % सोडियम हायपोक्लोराईड च्या द्रावणात सर्व साहित्य 10 ते 15 मि. बुडवावे. नंतरच या अवजारांचा वापर करावा.
• रोगग्रस्त पाने, फुले, फळे आणि फांद्या गोळा करून जाळून टाकाव्यात.
• प्रतिबंधात्मक फवारणीसाठी जैविक स्यूडोमोनास फ्लोरोसेन्स 3 मिली किंवा तेल्या किल 5 मिली प्रति लिटर पाण्यामध्ये मिसळून फवारणी करावी.

डाळिंब पिकातील तेल्या रोगावर उपाय:

• कॉपर ऑक्सिक्लोराईड 50% डब्ल्यूपी (धानुका-धानुकॉप) हे तांब्रयुक्त ब्रॉड स्पेक्ट्रम बुरशीनाशक आहे. हे बुरशीजन्य तसेच जीवाणूजन्य रोगांचे त्याच्या स्पर्शजन्य कृतीद्वारे नियंत्रण करते. या बुरशीनाशकाची 600 ग्रॅम 200 लिटर पाण्यातून फवारणी करावी.

रोगाचा प्रादुर्भाव झाल्यास पुढील 4 फवारण्या प्रति 200 लिटर पाण्यामध्ये मिसळून 5-6 दिवसांच्या अंतराने घ्याव्यात:

• पहिली फवारणी -

कॉपर ऑक्सिक्लोराईड 50% डब्ल्यूपी (धानुका-धानुकॉप) 400 ग्रॅम + स्ट्रेप्टोमायसिन 60 ग्रॅम + स्टिकर 20 मिलि

• दुसरी फवारणी -

कार्बेन्डाझिम 50% डब्ल्यूपी (क्रिस्टल-बाविस्टीन) 200 ग्रॅम + कासुगामाइसिन 400 मिली  + स्टिकर  20 मिलि

• तिसरी फवारणी -

कॉपर ऑक्सिक्लोराईड 50% डब्ल्यूपी (धानुका-धानुकॉप) 500 ग्रॅम + स्ट्रेप्टोमायसिन 60 ग्रॅम + स्टिकर 20 मिलि

• चैाथी फवारणी -

मँकोझेब 75% डब्ल्यू पी (देहात-DEM45) 400 ग्रॅम +  कासुगामाइसिन 400 मिली + स्टिकर 20 मिलि

• सदर औषधांची फवारणी फळ काढणीच्या 30 दिवसापुर्वी बंद करावी.
• पावसाळी हंगामात ही फवारणी फळ काढणीच्या 20 दिवसापुर्वी बंद करावी.
• फवारणी करताना पंप किंवा टँक मध्ये स्टिकर आवश्य मिसळावे.

फवारणी करताना घ्यावयाची काळजी:

• फवारणीसाठी गढूळ पाणी वापरू नये. स्वच्छ पाणीच वापरावे.
• फवारणी द्रावण प्लास्टिक बकेटमध्ये करावे.
• शक्य झाल्यास फवारणीच्या वेळेस आपण स्वतः शेतात हजर राहावे.
• फवारणीच्या दिवशी ढगाळ वातावरण असल्यास शक्यतोवर फवारणी करू नये व केल्यास बेस्ट स्टीकरचा वापर अवश्य करावा. तरीही ताबडतोब पाऊस पडल्यास फवारणीचा फायदा होत नाही.
• औषध तयार करताना प्रथम थोड्या पाण्यात घेऊन नंतर जास्त पाण्यात मिसळावे व व्यवस्थित ढवळून घ्यावे.
• फवारणी शक्यतोवर सकाळी व दुपारी 4 नंतर करावी. जास्त उन्हामध्ये कृषी रसायनांचे विघटन होते व पाहिजे तसे परिणाम दिसत नाहीत.
• तणनाशकांचा पंप फवारणीसाठी शक्यतोवर वापरू नाही.
• एकाच औषधाचा किंवा एकाच गटातील औषधांचा सतत वापर करू नये. त्यामुळे किडींमध्ये प्रतिकारशक्ती वाढते.
• कीटकनाशके, बुरशीनाशके, संजीवके, एकत्र फवारताना त्यांची सुसंगतता पडताळून पाहावी. द्रावण घट्ट झाल्यास, फाटल्यास किंवा न विरघळल्यास फवारू नये.
• फवारणीसाठी तयार करून ठेवलेल्या द्रावणाचा ताबडतोब वापर करावा, ते जास्त काळ ठेवू नये.
• फवारणी सर्व झाडावर खालीवर पानांच्या मागे-पुढे एकसमान होईल याची काळजी घ्यावी.

तुम्ही तुमच्या डाळिंब पिकातील तेल्या रोगाचे नियंत्रण व व्यवस्थापन कसे करता? याबद्दलची माहिती आपल्या इतर शेतकरी मित्रांसह कमेंट्सद्वारे शेयर करा. सोबतच या लेखाला लाईक करायला आणि लेखावर कमेंट करायला विसरू नका. यासारख्या विविध पिकांच्या महत्वपूर्ण माहितीसाठी “बागायती पिके” चॅनेलला फॉलो करा. तसेच ही माहिती अधिक शेतकऱ्यांपर्यंत पोहोचविण्यासाठी पोस्ट लाईक आणि शेयर करायला विसरु नका.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (Frequently asked Questions):

1. डाळिंब पिकास कोणते हवामान उपयुक्त आहे?

डाळींब पिकास थंड व कोरडे हवामान उपयुक्‍त आहे.

2. डाळिंबाचे पीक कोणत्या जमिनीत घेता येते?

डाळिंबाचे पिक कोणत्‍याही जमिनीत घेता येते.

3. डाळिंब पिकात कोणती आंतरपिके घेता येतात?

डाळिंबाच्या लागवडीनंतर सुरुवातीची दोन वर्षे बागेत दोन ओळींमध्‍ये कांदा, काकडी, मुग, चवळी, सोयाबिन यासारखी कमी उंच वाढणारी पिके आंतरपिके म्‍हणून घेता येतात.