अंजीर पिकातील प्रमुख कीटक आणि त्यांचे व्यवस्थापन (Major pests in Fig (Anjeer) and their management)

नमस्कार शेतकरी बंधूंनो,

देहात परिवारात आपले सहर्ष स्वागत आहे!

व्‍यापारी दृष्‍टीने अंजीराची लागवड फक्त महाराष्‍ट्रातच केली जाते. सध्‍या महाराष्‍ट्रात एकूण 417 हेक्‍टर क्षेत्र अंजीर लागवडीखाली असून त्‍यापेकी 312 हेक्‍टर पेक्षा अधिक क्षेत्र एकट्या पुणे जिल्ह्यात आहे. सातारा व पुणे जिल्‍हयाच्‍या शिवेवरील नीरा नदीच्‍या खोऱ्यातील खेड-शिवारापासून जेजूरीपर्यंतचा (पुरंदर - सासवड तालुका) 10-12 गावांचा परिसर हाच महाराष्‍ट्रातील अंजीर उत्‍पादनाचा प्रमुख भाग आहे. औरंगाबादजवळील दौलताबाद भाग, नाशिक आणि पूर्ण खानदेश जिल्‍हयात या फळझाडाची थोडीफार लागवड केली जाते. अंजीर हे कमी पाण्‍यावर येणारे काटक फळझाड आहे. अलिकडे सोलापूर-उस्‍मानाबाद येथे अंजीराची लागवड शेतकरी करू लागले आहेत. त्‍यावरुन अंजीर हे सर्व दुष्‍काळी भागात उत्तम होईल असे म्‍हणायला हरकत नाही. अंजीर हे पोषणदृष्‍टया एक उत्तम फळ आहे. तसेच ते औषधी देखील आहे. अंजीर हे सौम्‍य  रेचक असून शक्‍तीवर्धक, पित्‍तनाशक व रक्‍तशुध्‍दी करणारे असल्‍यामुळे इतर फळांपेक्षा अधिक मौल्‍यवान समजले जाते. दम्‍यावरही हे अतिशय प्रभावी मानले जाते. मात्र योग्य हवामान, जमीन न मिळाल्यास अंजीर पिकामध्ये विविध प्रकारच्या किडी आढळून येतात. किडींमुळे होणारे पिकाचे नुकसान टाळण्यासाठी आज आपण अंजीर पिकातील प्रमुख किडींविषयी व त्यांच्या व्यवस्थापनाविषयी जाणून घेणार आहोत.

तुडतुडे (Jassid):

• किडीची 4 ते 5 मि. मी. लांबी, रंग हिरवट करडा असून, आकार पाचरीसारखा असतो.
• डोक्‍यावर तपकिरी रंगाचे तीन ठिपके असतात.
• तुडतुडे चालताना तिरपे चालतात ही त्याची प्रमुख ओळख आहे.

• तुडतुडे ही कीड पानातील रस शोषून घेते तसेच तुडतुडे आणि त्यांची पिल्ले पानाच्या खालच्या बाजूला राहून त्यातील रस शोषून घेतात.
• तुडतुड्यांच्या शरीरातून स्त्रवणाऱ्या गोड चिकट मधासारख्या पदार्थामुळे, पानांवर काळ्या बुरशीची वाढ होते.
• प्रकाशसंश्लेषण प्रक्रियेमध्ये अडथळा येतो.
• या किडीचा जास्त प्रादुर्भाव झाल्यास पाने मुरगळतात, फळांची वाढ खुंटते, फळे गळून पडतात व परिणामी झाडांची वाढ खुंटते.
• बहार धरल्‍यानंतर रोजच्‍या रोज बागेवर लक्ष ठेवून किड आढळताच नियंत्रणाचे उपाय करावेत.
• तुडतुड्यांमुळे उत्पादनात 50 ते 70% पर्यंत घट येऊ शकते.

अंजीर पिकातील तुडतुडे कीटकाचे व्यवस्थापन (Management of Jassid In Anjeer):

• या किडीच्या नियंत्रणासाठी इमिडाक्लोरपीड 70% डब्ल्यू जी (देहात-कॉन्ट्रोपेस्ट) 40 ग्रॅम किंवा
• थायोमिथोक्सम 25% डब्ल्यूजी (देहात-असेर) 80 ग्रॅम 200 मिली किंवा
• डायमेथोएट 30% ईसी (टाटा-टॅफगोर) 160 मिली प्रति एकर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी.

कोळी (Mites):

• कोळी ही कीड अष्टपाद वर्गातील असून, आकाराने सूक्ष्म असते. ही कीड साध्या डोळ्यांनी दिसणे कठीण जाते.
• पानांच्या शिराजवळ किंवा बरेचदा सालीवर बारीक खळग्यात ती अंडी घालते.
• प्रौढ लांबट, पिवळे असून, पिल्ले फिक्कट पिवळसर असतात.
• पिले व प्रौढ कोळी दिसायला सारखेच असले, तरी आकार लहान - मोठा असतो.

• हे कीटक पानाच्या मागच्या बाजूस राहून पेशीतील रस शोषतात.
• प्रादुर्भावग्रस्त पानाच्या कडा खालच्या बाजूस मुडपल्या जातात.
• झाडाच्या खालच्या बाजूची पाने आकाराने मोठी गर्द हिरवी, राठ पण कुडतडलेली दिसतात.
• सर्व साधारणपणे पानाचे देठ लांबलेले आढळतात.
• प्रादुर्भावग्रस्त झाडांची वाढ खुंटते.
• उत्पादनात भारी घट होते.

अंजीर पिकातील कोळी कीटकाचे व्यवस्थापन (Management of Mites In Anjeer):

• नियंत्रणासाठी डायफेंथियूरोन 50% डब्ल्यूपी (सिजेंटा - पेगासस) 200 ग्रॅम प्रति एकर किंवा
• क्लोरफेनापीर 10% एससी (Inteprid - BASF) 300 ते 400 मिली प्रति एकर किंवा
• सायनोपायराफेन 30% (Kunoichi- Insecticide india) 80 ते 120 मिली प्रति एकर किंवा
• पायरिडाबेन 20% डबल्यु/डबल्यु डबल्युपी (हनाबी - गोदरेज) 200 ग्रॅम प्रति एकर किंवा
• फेनपायरॉक्सिमेट 5% एससी (सेडना - टाटा) 120 ते 240 मिली प्रति एकर किंवा
• स्पाइरोमेसिफेन 240 एससी 22.9% डब्ल्यू/डब्ल्यू (बायर - ओबेरॉन) 200 मिलीची प्रति एकर 200 लिटर पाण्यातून फवारणी करावी.

खवले कीड (Cushion Scale) :

• खवले किडीचा उपद्रव अंजीरावरही होतो.
• ही किड फांद्या कोवळया फुटी, डोळे यावर समुहाने राहून रस शोषतात.
• या उपद्रवाने कोवळा फांद्या वाळतात.
• फळाचा आकार बेढब होतो.
• फळाची चव बिघडते
• या किडीचा प्रादुर्भाव झाल्यास राखाडी, तपकिरी अशा गोल आकाराचे थर अंजीरावर दिसून येतात.
• हलकी जमीन, पाण्याच्या पाळ्यांतील जास्त अंतर व व्यवस्थापनाकडे केलेले दुर्लक्ष, यामुळे या किडीचा प्रादुर्भाव मोठ्या प्रमाणावर वाढतो.

अंजीर पिकातील कोळी कीटकाचे व्यवस्थापन (Management of Cushion Scale In Anjeer):

• लैम्ब्डा-साइहलोथ्रिन 5% ईसी (सिंजेंटा-कराटे)ची एकरी 200 मिली प्रति 200 लिटर पाणी फवारणी करा किंवा
• बुप्रोफेझिन 25% एससी (टाटा-ऍप्लॉउड) ची एकरी 200 मिली प्रति 200 लिटर पाणी फवारणी करा.

पाने खाणारी अळी (Leaf eating Caterpillars) :

• ही एक बहुभक्षीय कीड आहे.
• या किडीचा प्रादुर्भाव प्रामुख्याने उशीरा पेरणी केलेल्या पिकावर होतो.
• मादी पतंग सूरुवातीला पिकाच्या व तणांच्या पानांवर तसेच कोवळ्या शेंड्यांवर एक-एक करून किंवा समूहाने 300 ते 450 अंडी घालते.
• अळीची लांबी 0.2 ते 1.5 इंच असते.
• अळीचा रंग भुरकट हिरवा, काळपट किंवा करडा असतो.
• अळीच्या शरीरावर करड्या रंगाचा पट्टा शरीराच्या दोन्ही बाजूने असतो.

• अळी निशाचर असून दिवसा पिकाच्या सभोवतालच्या मातीमध्ये किंवा भेगांमध्ये लपून बसते.
• रात्री ती बाहेर पडते, जमिनीलगत रोप कातरून कोवळी पाने खाऊन उपजीविका करते.

अंजीर पिकातील पाने खाणाऱ्या अळीचे व्यवस्थापन (Management of Leaf eating Caterpillars In Anjeer):

• उन्हाळ्यात खोल नांगरणी करा.
• दिवसा सिंचन करण्यासाठी तुषार सिंचनाचा वापर करा.
• इमामेक्टिन बेंजोएट 5% एसजी (धानुका -  इ.एम. 1) 100 ग्रॅम / एकर 200 लिटरची पाण्यात मिसळून फवारणी करावी किंवा
• क्लोरपाइरीफॉस 50% + साइपरमेथ्रिन 5% ईसी (देहात - सी स्क्वेअर) 400 मिली / एकरची 200 लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी किंवा
• जैव उत्पादन (Damman-Bio R 303+) 1 मिली - 1.5 मिली/लीटर फवारावे.

सालबुंधा पोखरणारी अळी :

• झाडाच्‍या बुंध्‍यावर किंवा फांदीवर भोक पाडून ही अळी आत जाते व आतील मगंज खाऊन घाण बाहेर टाकते. अशी घाण दिसल्‍यावर आपणास अळीचा उपद्रव दिसतो.
• किड होवू नये म्‍हणून झाडाचे नियमित निरिक्षण करत जावे.
• भूसा पडलेला दिसताच अळीने पाडलेले भोक शोधून अळी बाहेर काढून मारावी.
• अळी न निघाल्‍यास भोकात पेट्रोल किंवा बोअरसोल्‍युशन कापसाच्‍या बोळयाने आत सोडावे व भोक चिखलाने बंद करावे.

• फुलांवर, कळ्यांवर खाल्ल्याची चिन्हे दिसतात.
• कोवळे फुटवे तसेच काटक्या मरगळतात.
• शेंगांवर आत शिरल्याची आणि बाहेर पडल्याची छिद्रे विष्ठेने बंद केलेली दिसतात.
• फळातील गर नष्ट होऊन विष्ठेने फळ भरते.
• अळ्या गुलाबी रंगाच्या असुन डोके तपकिरी असते.

सालबुंधा पोखरणाऱ्या अळीचे व्यवस्थापन (Management of Borer):

• प्रति किलो बियाण्यावर 1.5 ते 4 मिली इमिडा 30% एसएल (देहात - असेर एफएस) ने बीजप्रक्रिया करावी.
• कीटकाचा प्रभाव दिसून आल्यास इमॅमेक्टिन बेंझोएट 5% एसजी (देहात-Illigo) किंवा
• थाईमेथोक्सम 12.6 + लॅम्बडा सायहॅलोथ्रिन 9.5% झेडसी (देहात-Entokill) किंवा फ्लुबेन्डियामाइड 39.35% एससी (बायर-फेम) 600 मिलीची 200 लिटर पाण्यातून प्रति एकर फवारणी करावी.

फवारणी करताना घ्यावयाची काळजी:

• फवारणीसाठी गढूळ पाणी वापरू नये. स्वच्छ पाणीच वापरावे.
• फवारणी द्रावण प्लास्टिक बकेटमध्ये करावे.
• शक्य झाल्यास फवारणीच्या वेळेस आपण स्वतः शेतात हजर राहावे.
• फवारणीच्या दिवशी ढगाळ वातावरण असल्यास शक्यतोवर फवारणी करू नये व केल्यास बेस्ट स्टीकरचा वापर अवश्य करावा. तरीही ताबडतोब पाऊस पडल्यास फवारणीचा फायदा होत नाही.
• औषध तयार करताना प्रथम थोड्या पाण्यात घेऊन नंतर जास्त पाण्यात मिसळावे व व्यवस्थित ढवळून घ्यावे.
• फवारणी शक्यतोवर सकाळी व दुपारी 4 नंतर करावी. जास्त उन्हामध्ये कृषी रसायनांचे विघटन होते व पाहिजे तसे परिणाम दिसत नाहीत.
• तणनाशकांचा पंप फवारणीसाठी शक्यतोवर वापरू नाही.
• एकाच औषधाचा किंवा एकाच गटातील औषधांचा सतत वापर करू नये. त्यामुळे किडींमध्ये प्रतिकारशक्ती वाढते.
• कीटकनाशके, बुरशीनाशके, संजीवके, एकत्र फवारताना त्यांची सुसंगतता पडताळून पाहावी. द्रावण घट्ट झाल्यास, फाटल्यास किंवा न विरघळल्यास फवारू नये.
• फवारणीसाठी तयार करून ठेवलेल्या द्रावणाचा ताबडतोब वापर करावा, ते जास्त काळ ठेवू नये.
• फवारणी सर्व झाडावर खालीवर पानांच्या मागे-पुढे एकसमान होईल याची काळजी घ्यावी.

तुम्ही तुमच्या अंजीर पिकातील प्रमुख किडींचे व्यवस्थापन कसे करता? याबद्दलची माहिती आपल्या इतर शेतकरी मित्रांसह कमेंट्सद्वारे शेयर करा. सोबतच या लेखाला लाईक करायला आणि लेखावर कमेंट करायला विसरू नका. यासारख्या विविध पिकांच्या महत्वपूर्ण माहितीसाठी “शेतकरी डॉक्टर” चॅनेलला फॉलो करा. तसेच ही माहिती अधिक शेतकऱ्यांपर्यंत पोहोचविण्यासाठी पोस्ट लाईक आणि शेयर करायला विसरु नका.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (Frequently asked Questions):

1. अंजीर पिकास कोणते हवामान उपयुक्त आहे?

अंजीर पिकाच्या वाढीस उष्‍ण व कोरडे हवामान चांगले मानवते.

2. अंजीर लागवडीसाठी योग्य जमीन कोणती?

अगदी हलक्‍या माळरानापासून मध्‍यम काळया व तांबडया जमिनीपर्यंत अंजीर लागवड शक्‍य आहे. भरपूर चुनखडी असलेल्‍या तांबूस काळया जमिनीत अंजीर उत्‍तम वाढते. चांगला निचरा असलेली एक मीटर पर्यंत खोल असलेली कसदार जमीन अंजीरासाठी उत्‍तम आहे.

3. अंजीर पिकावर कोणते रोग आढळून येतात?

अंजीर पिकावर प्रामुख्याने तांबेरा व भुरी रोग आढळून येतात.